Mutlak Butlan ve Nisbi Butlan: Kapsamlı Rehber 2026

Mutlak Butlan ve Nisbi Butlan Farkları ve Örnekleri

4 dakika okuma süresi

Hukuki işlemlerin geçerliliği açısından kritik öneme sahip olan butlan kavramı, avukatlar ve hukuk öğrencilerinin sıklıkla karşılaştığı bir konudur. Bu kapsamlı rehberde mutlak butlan ve nisbi butlan kavramlarını, aralarındaki farkları ve pratik örnekleri detaylı olarak inceleyeceğiz.

İçerik

Mutlak Butlan ve Nisbi Butlan Nedir? Farkları ve Örnekleri

Mutlak Butlan Nedir?

Mutlak butlan, bir hukuki işlemin kamu düzenini ve genel ahlakı ilgilendiren temel unsurlara aykırılık nedeniyle başlangıçtan itibaren geçersiz olması durumudur. Bu tür işlemler hiçbir zaman hüküm ve sonuç doğurmaz.

Mutlak Butlanın Temel Özellikleri

Mutlak butlan, hukuk sisteminin en güçlü geçersizlik halidir ve şu özelliklere sahiptir:

Kendiliğinden Geçersizlik: Mahkeme kararına gerek olmaksızın işlem baştan itibaren geçersizdir. Hiçbir hukuki sonuç doğurmaz ve doğurmamış sayılır.

Herkes Tarafından İleri Sürülebilir: Sadece taraflar değil, üçüncü kişiler ve hatta mahkeme re’sen (kendiliğinden) mutlak butlanı göz önünde bulundurur.

Zamanaşımına Tabi Değildir: Mutlak butlan her zaman ileri sürülebilir, herhangi bir süre sınırlaması yoktur.

İcazet Mümkün Değildir: Taraflar sonradan onay vererek (icazet) geçersiz işlemi geçerli hale getiremezler.

Mutlak Butlan Sebepleri

Türk Medeni Kanunu’na göre bir hukuki işlem şu durumlarda mutlak butlanla maluldür:

Kamu Düzenine Aykırılık: Toplumun temel değerlerine ve düzenine aykırı işlemler
Genel Ahlaka Aykırılık: Toplumun ahlak anlayışını zedeleyen sözleşmeler
Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık: Kamu yararını koruyan zorunlu kurallara aykırı işlemler
İmkansız Konulu İşlemler: Fiziksel veya hukuki olarak imkansız edim içeren sözleşmeler

Mutlak Butlan Örnekleri

Uygulamada sıkça karşılaşılan mutlak butlan örnekleri şunlardır:

Uyuşturucu madde alım satım sözleşmesi: Kamu düzenine ve ceza hukukuna açıkça aykırıdır
Fuhuş sözleşmesi: Genel ahlaka aykırı bir içerik taşır
Organ satış sözleşmesi: Kişilik hakları ve kamu düzeni nedeniyle kesinlikle geçersizdir
Tapu sicilinde kayıtlı olmayan taşınmaz satışı: Kanunun emredici hükümlerine aykırıdır
Çocuk evliliği: Evlenme yaşına ilişkin emredici kurallara aykırılık teşkil eder
Kumar borcu ödeme sözleşmesi: Ahlaka aykırı bir sebebe dayanır

Nisbi Butlan Nedir?

Nisbi butlan (göreceli butlan), bir hukuki işlemin belirli kişilerin menfaatlerini korumak amacıyla geçersiz sayılması durumudur. Mutlak butlandan farklı olarak, sadece korunan kişi tarafından ileri sürülebilir.

Nisbi Butlanın Temel Özellikleri

Nisbi butlan, bireysel menfaatleri korumaya yönelik olup şu özelliklere sahiptir:

Korunan Kişi Tarafından İleri Sürülür: Sadece menfaati korunan taraf nisbi butlanı ileri sürebilir, üçüncü kişiler ve mahkeme re’sen dikkate alamaz.

İcazet Mümkündür: Korunan kişi, sonradan işlemi onaylayarak (icazet) geçerli hale getirebilir.

Zamanaşımına Tabidir: Belirli bir süre içinde ileri sürülmezse hak düşer (genellikle 1 yıl).

Mahkeme Kararı Gerektirir: İptal davası açılarak mahkeme kararıyla işlem geçersiz kılınır.

Nisbi Butlan Sebepleri

Nisbi butlan aşağıdaki durumlarda söz konusu olur:

İrade Sakatlıkları: Hata, hile, korkutma nedeniyle irade bozukluğu
Ehliyetsizlik: Ayırt etme gücü veya fiil ehliyeti eksikliği (mümeyyiz küçüklerin işlemleri gibi)
Gabin (Aşırı Yararlanma): Bir tarafın zor durumundan, düşüncesizliğinden veya deneyimsizliğinden yararlanılması
Kanunda Belirtilen Özel Haller: Bazı özel durumlarda kanun koyucu nisbi butlan öngörmüştür

Nisbi Butlan Örnekleri

Uygulamada nisbi butlana örnekler:

15 yaşındaki çocuğun cep telefonu satın alması: Velinin onayı olmadan geçersizdir, ancak veli sonradan onaylayabilir
Hile ile yapılan sözleşme: Aldatılan taraf sözleşmeyi iptal edebilir
Tehdit altında yapılan bağış: Tehdit edilen kişi bağışı iptal edebilir
Yanılma sonucu yapılan gayrimenkul alımı: Hata eden taraf sözleşmeyi iptal edebilir
Gabin durumu: Deneyimsiz bir kişinin piyasa değerinin çok altında araç satması

Mutlak Butlan ve Nisbi Butlan Farkları

İki kavram arasındaki temel farkları tabloda görelim:

Özellik	Mutlak Butlan	Nisbi Butlan
Koruma Amacı	Kamu düzeni ve genel ahlak	Bireysel menfaatler
İleri Sürebilecekler	Herkes (taraflar, üçüncü kişiler, mahkeme)	Sadece korunan kişi
Süre Sınırı	Zamanaşımına tabi değil	Zamanaşımına tabi (genellikle 1 yıl)
İcazet	Mümkün değil	Mümkün
Sonuç	Baştan itibaren hiç var olmamış sayılır	İptal edilene kadar geçerli
Mahkeme Kararı	Tespit kararı yeterli	İptal davası gerekli

Nisbi ve Mutlak Butlan Arasındaki Fark Nedir?

En temel fark, mutlak butlanın kamu yararını, nisbi butlanın ise özel kişilerin menfaatini korumasıdır. Mutlak butlan durumunda işlem hiçbir zaman var olmamış sayılırken, nisbi butlanda işlem iptal edilene kadar geçerlidir ve korunan kişi tarafından onaylanabilir.

Butlan Kararı Nedir?

Butlan kararı, mahkemenin bir hukuki işlemin geçersizliğini tespit ettiği veya iptal ettiği karardır. Mutlak butlanda mahkeme sadece var olan butlanı tespit ederken, nisbi butlanda iptal kararı vererek işlemi geçersiz kılar.

Butlan kararının etkileri:

Geriye Dönük Etki: Karar, işlemin yapıldığı tarihe kadar geriye yürür
Tarafların İadesi: Taraflar aldıklarını birbirlerine iade etmek zorundadır
Üçüncü Kişilere Etki: İyiniyetli üçüncü kişilerin hakları korunabilir

Kısmi Butlan Nedir?

Kısmi butlan, bir hukuki işlemin sadece bir bölümünün geçersiz olması, geri kalan kısmın ise geçerliliğini koruması durumudur. Türk Borçlar Kanunu’na göre, sözleşmenin butlanla malul kısmı olmaksızın da yapılacak idiyse, yalnız o kısım geçersiz olur.

Kısmi Butlan Nedir Örnek?

Kısmi butlana somut örnekler:

İş sözleşmesinde rekabet yasağı: 5 yıllık haksız rekabet yasağı maddesinin butlan olması durumunda, diğer maddelere dokunulmadan sadece o madde geçersiz sayılabilir
Kira sözleşmesinde aşırı ceza şartı: Fahiş miktarda ceza şartı içeren madde iptal edilse de kira sözleşmesi ayakta kalır
Satış sözleşmesinde kamu düzenine aykırı madde: Sadece aykırı madde geçersiz olur, satış işlemi devam eder

Kısmi butlanın geçerli olabilmesi için:

Sözleşmenin geri kalan kısmı anlamlı ve bağımsız olmalı
Tarafların butlanla malul kısım olmadan da sözleşmeyi yapacakları anlaşılmalı
Kısmi butlan kamu düzenine aykırı sonuç doğurmamalı

Mutlak Butlan ve Yokluk Farkı

Yokluk, bir hukuki işlemin kurucu unsurlarının eksikliği nedeniyle hiç meydana gelmemiş olması durumudur. Butlandan farklı olarak yoklukta ortada hukuki bir işlem bile yoktur.

Temel Ayrımlar

Mutlak Butlan: İşlem kurulmuştur ancak geçersizdir. Hukuk düzeninde bir varlık göstermiştir.

Yokluk: İşlem hiç kurulmamıştır. Ortada hukuki anlamda bir işlem yoktur.

Yokluk Örnekleri:

Ölmüş bir kişi adına yapılan sözleşme
Hiç var olmayan bir taşınmazın satışı
Taraflardan birinin hiç irade açıklamasında bulunmadığı durumlar
Şekil şartına hiç uymayan işlemler (noter onayı zorunlu işlemde sözlü anlaşma gibi)

Mutlak Butlan Nedir Kısaca?

Özetlemek gerekirse: Mutlak butlan, kamu düzeni ve genel ahlakı ilgilendiren sebeplerle bir hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olması, hiçbir hukuki sonuç doğurmaması ve herkes tarafından her zaman ileri sürülebilmesidir.

Sık Sorulan Sorular

Mutlak butlan hangi durumlarda söz konusu olur?

Kamu düzenine, genel ahlaka veya kanunun emredici hükümlerine aykırı işlemlerde, ayrıca imkansız edim içeren sözleşmelerde mutlak butlan söz konusudur.

Nisbi butlan ne zaman ileri sürülebilir?

Nisbi butlan, kanunda belirtilen süre içinde (genellikle hatayı öğrenmeden itibaren 1 yıl) sadece menfaati korunan taraf tarafından ileri sürülebilir.

İcazet nedir ve hangi butlan türünde mümkündür?

İcazet, geçersiz bir işlemi sonradan onaylayarak geçerli hale getirmektir. Sadece nisbi butlanda mümkündür, mutlak butlanda icazet verilemez.

Butlan davası kim tarafından açılabilir?

Mutlak butlan davasını herkes (taraflar, üçüncü kişiler, ilgili devlet kurumları) açabilirken, nisbi butlan davasını sadece korunan kişi açabilir.

Sonuç: Mutlak butlan ve nisbi butlan kavramları, hukuki işlemlerin geçerliliği açısından kritik öneme sahiptir. Mutlak butlan kamu yararını, nisbi butlan ise özel kişilerin menfaatlerini korur. Her iki kavramı doğru anlamak, hukuki işlemlerinizde hata yapmamak ve haklarınızı korumak için önemlidir. Karmaşık durumlarda mutlaka bir hukuk uzmanına danışmanızı öneririz.