Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır? 2025

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru, bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini ileri sürmeleri halinde başvurabilecekleri anayasal bir yoldur. 2010 Anayasa değişikliğiyle hukuk sistemimize giren bireysel başvuru, 2012 yılından itibaren uygulanmaya başlamıştır. Anayasa’nın 148. maddesi ve 6216 sayılı Kanun çerçevesinde düzenlenen bu mekanizma, hak ihlallerinin ulusal düzeyde giderilmesini amaçlar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gitmeden önce tüketilmesi gereken bir iç hukuk yolu olarak bireylere etkili bir başvuru imkânı sunar.

Kimler Bireysel Başvuru Yapabilir?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, yalnızca “hak ihlali doğrudan etkilenen kişiler” tarafından yapılabilir. Gerçek kişiler, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları yanında yabancı uyruklular da başvuru hakkına sahiptir. Ayrıca özel hukuk tüzel kişileri, yalnızca kendi tüzel kişiliklerine ait hakların ihlali iddiasıyla başvuru yapabilir. Kamu tüzel kişileri ise bireysel başvuru yolunu kullanamaz. Başvuruda bulunabilmek için doğrudan, güncel ve kişisel bir hakkın ihlal edilmesi gerekir. Böylece bireysel başvuru, soyut bir denetim değil, somut bir hak arama yoludur.

Bireysel Başvurunun Konusu Neler Olabilir?

Bireysel başvurunun konusu, yalnızca Anayasa’da güvence altına alınan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında korunan temel hak ve özgürlüklerin ihlalidir. Mülkiyet hakkı, ifade özgürlüğü, adil yargılanma hakkı, özel hayatın gizliliği gibi hakların ihlali iddiası bireysel başvuruya konu olabilir. Ancak yasama işlemleri, düzenleyici idari işlemler veya Anayasa Mahkemesi kararları bireysel başvurunun konusu yapılamaz. Bu nedenle bireysel başvuru, yalnızca somut olaylarda, kamu gücü işlemleri veya ihmalinden kaynaklanan hak ihlallerine karşı işletilebilecek olağanüstü bir hukuk yoludur.

Bireysel Başvuru Süresi Ne Kadardır?

Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi, ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün olarak belirlenmiştir. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup mahkeme tarafından re’sen dikkate alınır. Başvurucunun öncelikle olağan kanun yollarını tüketmiş olması şarttır; iç hukuk yollarının tükenmesinden itibaren otuz gün içinde bireysel başvuru yapılmazsa, başvuru reddedilir. Yargıtay veya Danıştay gibi yüksek mahkemelerin kararlarının tebliğinden sonra da bu süre işlemeye başlar. Böylece bireysel başvuru, zamanında kullanılmadığında hak arama imkânı ortadan kalkmaktadır.

Bireysel Başvuru Şartları Nelerdir?

Bireysel başvuru yapılabilmesi için birtakım usuli ve esaslı şartlar mevcuttur. Öncelikle başvurucu doğrudan ve güncel bir hak ihlaline maruz kalmış olmalıdır. Bunun yanında olağan kanun yolları tüketilmeden bireysel başvuru yapılamaz. Ayrıca başvuru açık, somut ve belgelerle desteklenmiş olmalı; dilekçede ihlal edilen hak, dayanak Anayasa maddesi ve ihlale neden olan işlem net biçimde belirtilmelidir. Başvuru süresinde yapılmalı ve harç yatırılmalıdır. Anayasa Mahkemesi, bu koşulları taşımayan başvuruları kabul edilemez bulmakta, yalnızca usule uygun başvuruları esastan incelemektedir.

Bireysel Başvuru Usulü Nasıl İşler?

Bireysel başvuru, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne yapılabileceği gibi mahkemeler veya Cumhuriyet Başsavcılıkları aracılığıyla da iletilebilir. Başvuruların, “Bireysel Başvuru Formu” doldurularak yapılması zorunludur. Bu formda başvurucunun kimlik bilgileri, ihlal edildiği ileri sürülen hak, dayanak Anayasa ve AİHS hükümleri ile ihlale neden olan işlem veya karar ayrıntılı biçimde belirtilmelidir. Başvuru harcı ödenmeli ve gerekli belgeler eklenmelidir. Usule uygun olmayan başvurular, Anayasa Mahkemesi tarafından ön inceleme aşamasında reddedilir. Bu nedenle başvurunun doğru ve eksiksiz yapılması büyük önem taşır.

Ankara Ceza Avukatı

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuruları Nasıl İnceler?

Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruları iki aşamalı inceleme sürecine tabi tutar: kabul edilebilirlik ve esas inceleme. Öncelikle başvurunun usul şartlarına uygunluğu ve iç hukuk yollarının tüketilip tüketilmediği değerlendirilir. Kabul edilebilir bulunan başvurular, esas yönünden incelenerek ihlal olup olmadığına karar verilir. Mahkeme, ihlalin tespiti halinde yeniden yargılama yapılmasına, tazminata veya başka uygun giderim yollarına hükmedebilir. İnceleme sırasında yalnızca Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde güvence altına alınmış haklarla sınırlı değerlendirme yapılır.

Anayasa Mahkemesi’nin Makul Sürede Yargılanma Hakkına Bakışı

Anayasa Mahkemesi, kurulduğu günden 2023 yılına kadar makul sürede yargılama hakkına oldukça hassas yaklaşmış ve 55 bini aşkın ihlal kararı vermiştir. Ancak 2023 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından yayınlanan bir bildiri ile; yeni bir iç hukuk yolu oluşturulmadan yapılacak makul sürede yargılanma hakkı ihlali başvurularının incelenmeyeceği deklare edilmiştir.

Yargılamanın 11 yıl 1 ay sürmesi makul sürede yargılanma hakkını ihlal etmiştir.

Kararda, başvuru konusu dava süresinin 4 Haziran 2009’dan başlamak üzere devam etmesi ve 30 Haziran 2020 tarihinde hâlâ sonuçlanmamış olması, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiğini göstermiştir. Yüksek Mahkeme, adli yardım talebini kabul ederek başvurucuyu 24.000 TL manevi tazminata hak kazanmış saymıştır.

Karar Künyesi: Pakize Tercan, B. No: 2020/9670, Karar Tarihi: 30 Haziran 2020

Usulü inceleme sonrası ihlal tespiti yapılmıştır.

Anayasa Mahkemesi, başvurunun kabul edilebilirliğini usul yönünden inceledikten sonra esas yönüne geçmiştir. Bu kapsamda, 11 yıl 1 aylık yargılama süresi, kamu gücünün hızla sonuç alma yükümlülüğüne aykırı görülmüştür. İhlal tespiti neticesinde manevi tazminat kararı verilmiştir.
Karar Künyesi: Pakize Tercan, B. No: 2020/9670, Karar Tarihi: 30 Haziran 2020

Medeni yargılamaların makul süre kriterine göre değerlendirilmesi gerekir.

Mahkeme, medeni hak ve yükümlülüklerle ilgili yargılamaların süresi değerlendirilirken yargılamanın kaç dereceli olduğu, karmaşıklık, tarafların tutumu ve başvurucunun hızlandırma talebinin niteliği gibi hususları esas almıştır. Bu çerçeve kapsamında sürecin uzaması ihlal sebebi sayılmıştır.

Karar Künyesi: Güher Ergun ve diğ., B. No: 2012/13; Selahattin Akyıl, B. No: 2012/1198

Bir dizi başvurucu adına birleşik ilgiyle ihlal değerlendirmesi yapılmıştır.

Hülya Çınar ve diğerleri başvurusunda, birden fazla kişinin makul sürede yargılanma hakkının ihlali ortamında başvuru yapması nedeniyle dosyalar birleştirilmiş; kabul edilebilirlik ve esas incelemesi birlikte yapılmıştır. Mahkeme, makul süre ilkesinin ihlal edildiğine karar vererek manevi tazminat hükmetmiştir.

Karar Künyesi: Hülya Çınar ve diğerleri, B. No: 2020/27741, Karar Tarihi: 31 Aralık 2020

55.000’e yakın ihlal kararı sonrası pilot karar etkisini yitirmiştir.

Anayasa Mahkemesi, Nevriye Kuruç pilot kararı sonrasında yeni bir iç hukuk mekanizması kurulmadan, makul sürede yargılanma hakkı ihlali gerekçesiyle başvuru yoluna devam edilmesinin makul temele dayandırılamayacağını açıklamıştır. Bu kapsamda bazı başvuruların düşürülmesine karar verilmiştir.

Karar Künyesi: Keser Altıntaş (B. No: 2023/18536), Basın Duyurusu – 12 Ekim 2023

Bireysel Başvuru Kararlarının Sonuçları Nelerdir?

Anayasa Mahkemesi bireysel başvurular sonucunda üç tür karar verebilir: kabul edilemezlik, ihlal yokluğu veya ihlal kararı. İhlal tespit edilirse, ihlalin ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasına veya uygun görüldüğünde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir. Ayrıca bazı durumlarda ihlalin kaynağına yönelik yapısal tedbirlerin alınmasına işaret edilmektedir. Bu yönüyle bireysel başvuru, yalnızca bireysel hak ihlallerini gidermeyi değil, aynı zamanda hukuk sisteminde reform etkisi yaratmayı da hedeflemektedir.

Anayasa Mahkemesi Kararları Bağlayıcı mı?

Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru yoluyla verdiği kararlar, bağlayıcı niteliktedir. Anayasa’nın 153. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi kararları yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve kişileri bağlar. Bu nedenle, ihlal kararı verildiğinde ilgili mahkeme veya idari makam, ihlali gidermekle yükümlüdür. Yeniden yargılama yapılması gereken durumlarda, mahkemeler Anayasa Mahkemesi kararındaki gerekçeye uygun şekilde yeni bir karar vermek zorundadır. Böylece bireysel başvuru kararları, sadece başvurucu için değil, hukuk düzeni için de bağlayıcı sonuçlar doğurmaktadır.

Bireysel Başvuru Emsal Kararlar

Uzun Süreli Tutukluluk Hak İhlali Oluşturmuştur

Anayasa Mahkemesi, Mustafa Ali Balbay’ın uzun süre tutuklu kalmasının kişi hürriyeti ve güvenliği hakkını ihlal ettiğine hükmetmiştir. Mahkeme, tutuklanmaya dair somut gerekçelerin olmamasını vurgulamış, makul işleme süresinin aşıldığını belirlemiştir. Şikâyet ettiği diğer haklar açısından iç hukuk yollarının tüketilmemesinden bahisle bazı başvuru konularının kabul edilmez olduğu tespiti yapılmıştır. Nihai olarak başvurucunun haklarının ihlal edildiği sabit görülerek manevi tazminata hükmedilmiştir.

Karar Künyesi: Mustafa Ali Balbay [1. Bölüm], B. No: 2012/1272, 4 Aralık 2013

Tutukluluğa Gitme Süresinde Usuli Eksiklikler Kabul Edilemez Görüldü

Anayasa Mahkemesi, Alparslan Altan’ın tutukluluk incelemelerinin hâkim önüne çıkarılmadan yapılmasını ve dosyaya erişimin engellenmesini değerlendirmiştir. Eksiklik nedeniyle yürütülen işlemlerin Anayasa’ya aykırı olduğu iddiasını, başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle kabul edilmez bulmuştur. Somut ve yeterli gerekçe olmamasının kişinin haklarına ciddi zarar verdiği açıkça vurgulanmıştır. Mahkeme, bu nedenle başvurunun usül açısından eksik olduğunu gerekçe göstererek başvuruyu reddetmiştir.

Karar Künyesi: Alparslan Altan (2) [2. Bölüm], B. No: 2018/22191, 9 Mayıs 2019

Tutukluluğun Hukuka Aykırı Olduğu İddiası Kabul Edilemez Bulundu

Ahmet Hüsrev Altan kararı kapsamında Anayasa Mahkemesi, başvurucunun tutuklanma gerekçelerinin somut olmadığı iddiasını kabul edilebilir bulmuş, ancak Anayasa’nın kişi hürriyeti hakkının ihlal edilmediği sonucuna varmıştır. Başvuru, hukuka aykırılık unsurunu sağlam şekilde ortaya koymaması nedeniyle esastan reddedilmiştir. Kararda kuvvetli suç şüphesinin somutlaşmış olduğuna dair tespitlere yer verilmesi, değerlendirmeyi bu yönde şekillendirmiştir.
Karar Künyesi: Ahmet Hüsrev Altan başvurusu, B. No: 2016/23668

Yakalama ve Gözaltının Hukuka Aykırı Olduğu İddiası Usule Takıldı

Bülent Barmaksız kararı, yakalama ve gözaltı süreçlerinin usule uygun olmadığını ve soruşturma dosyasına erişimin engellenmesini içermektedir. Anayasa Mahkemesi, bütün bu iddiaları başvuru yollarının tüketilmemesi ya da açıkça dayanağa sahip olmaması nedeniyle kabul edilemez bulmuştur. Ayrıca başvurucuya adli yardım izni tanınarak yargılama giderlerinden muaf tutulması kararı verilmiştir.

Karar Künyesi: Bülent Barmaksız (3) [1. Bölüm], B. No: 2021/457, 13 Aralık 2023

Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Keyfi Uygunluğu Tartışıldı

Bir başvuruda, başvurucuya adli kontrol tedbiri olarak düzenlenen konutu terk etmeme kararı ve bunun makul süreyi aşması, kişi hürriyeti hakkına müdahaledir. Anayasa Mahkemesi, bu tedbirlerin tutuklama yerine geçer nitelikte olduğunu ve uygulanmasının kuvvetli suç şüphesi olmaksızın mümkün olmadığını ifade etmiştir. Somut olgularla bu nitelikte olmadığının ortaya konması gerektiğini belirtmiştir.

Karar Künyesi: Esra Özkan Özakça bağlamında değerlendirilen adli kontrol tedbiri

Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formu PDF İndirin