Seri muhakeme usulü, ceza yargılaması sürecinde zaman ve iş gücü tasarrufu sağlamak amacıyla uygulanan bir usuldür. Bu usul, şüphelinin suçunu kabul etmesi durumunda, delil toplama, duruşma yapma gibi aşamaların atlanarak hızlıca karar verilmesini sağlar.
Seri muhakeme usulü, ceza yargılaması sürecinde hızlı ve etkin bir sonuç almak için uygulanan bir yöntem olsa da savunma haklarının kısıtlanması, delil toplama ve hukuki süreçlerin yeterince incelenememesi gibi dezavantajları da bulunmaktadır.
Seri Muhakeme Usulü Nedir?
Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 250. maddesinde düzenlenen seri muhakeme usulü, bir mahkeme davasının daha hızlı, daha az maliyetli ve daha etkili bir şekilde çözümlenmesine olanak tanıyan bir hukuk sistemi prosedürüdür. Bu yöntem, yargılamanın daha hızlı olmasını sağlamak için bazı standart prosedürleri azaltır ve basitleştirir.
Seri muhakeme usulünde, mahkeme, davanın daha hızlı çözülmesine yardımcı olmak için bazı önceden belirlenmiş kurallar ve süreler belirler. Bu kurallar, tarafların dosyaları sunma, delil toplama, tanıkların ifade verme ve savunma yapma süreleri gibi konularda belirli sınırlar ve tarihler belirler.
Seri muhakeme usulü, Cumhuriyet savcısının yürüttüğü soruşturma sonunda bazı suçlarda kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar vermediği takdirde, şüphelinin müdafi ile beraber seri muhakeme usulünü kabul etmesi şartıyla, savcılığın suçun cezasına yarı oranında indirim uygulayarak yaptırımın mahkeme tarafından denetlenmesi suretiyle hüküm kurulması ile vücut bulan yargılama usulüdür.
Seri Muhakeme Usulünün Şartları Nelerdir?
Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre, seri muhakeme usulünün uygulanabilmesi için aşağıdaki koşulların bir arada bulunması gerekmektedir:
- Şüphelinin suçunu kabul etmesi,
- Suçun cezasının hapis veya adli para cezasından ibaret olması,
- Şikayetçinin olmaması veya şikayetçinin suçtan vazgeçmesi,
- Şüphelinin avukatı tarafından savunulması.
Seri muhakeme usulü, mahkeme kararıyla uygulanır ve durumdan duruma değişmekle birlikte, genellikle hızlı bir şekilde sonuçlanır. Ancak, şüpheli suçunu kabul etmezse, bu usul uygulanamaz ve normal yargılama usulüne geçilir.
Seri Muhakeme Usulü Nasıl Uygulanır?
Türkiye’de seri muhakeme usulü şu adımlardan oluşur:
- Başvuru: Seri muhakeme usulünün uygulanması için başvuruda bulunan taraf, başvurusunu yazılı olarak yapar.
- İlk inceleme: Mahkeme, başvurunun gerekçelerini ve delillerini inceleyerek, seri muhakeme usulünün uygulanıp uygulanamayacağına karar verir.
- Tarafların anlaşması: Taraflar, mahkeme tarafından sunulan anlaşma önerisini kabul ederlerse, davada seri muhakeme usulü uygulanabilir.
- Kanıtların sunumu: Tarafların kanıtları mahkemeye sunması gerekir. Bu aşamada, mahkeme, belirli kanıtları kabul etmeyebilir veya yeni delil taleplerini reddedebilir.
- Duruşma: Tarafların anlaşması durumunda, mahkeme hemen bir karar verebilir. Anlaşma yapılmamışsa, mahkeme duruşma açarak, sunulan kanıtlara dayanarak bir karar verir.
- Karar: Mahkeme, seri muhakeme usulü uygulanması sonrasında, kararını hızlı bir şekilde açıklar.
Cumhuriyet savcısı şüpheliyi seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmek amacıyla davet eder. Davet; telefon, faks, elektronik posta gibi iletişim araçlarından herhangi biri vasıtasıyla yapılabilir.
Şüphelinin mazeretsiz olarak davete icabet etmemesi, resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmaması veya yurt dışında olması ya da başka herhangi bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde Cumhuriyet savcısı tarafından bu durum tutanağa geçirilir ve soruşturmaya seri muhakeme usulüyle değil, genel hükümlere göre devam edilir.
Seri Muhakeme Usulü Hangi Hallerde Uygulanır?
Soruşturma evresi sonunda aşağıdaki suçlarla ilgili olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır:
a) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan;
- Hakkı olmayan yere tecavüz,
- Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması,
- Trafik güvenliğini tehlikeye sokma,
- Gürültüye neden olma,
- Parada sahtecilik,
- Mühür bozma,
- Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan,
- Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama,
- Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması.
b) Diğer ilgili kanunlarda yer suçlar.
Seri Muhakeme Usulü Uygulanmayacağı Haller Nelerdir?
Seri muhakeme usulü, hızlı ve etkili bir şekilde davanın sonuçlandırılmasını sağlamak için tasarlanmış bir prosedürdür, ancak bazı durumlarda uygulanamayabilir. Bunlar şunları içerebilir:
- Ciddi veya karmaşık davalarda: Seri muhakeme usulü, ciddi veya karmaşık davalarda uygulanamaz. Bu tür davaların daha fazla delil ve inceleme gerektirir ve daha fazla zaman ve kaynak gerektirir.
- Tarafların bir anlaşmazlığa sahip olmadığı durumlarda: Seri muhakeme usulü, tarafların anlaşmazlık konusunda anlaşamadığı durumlarda uygulanamaz.
- Tarafların birinin diğerine karşı üstün bir konumda olduğu durumlarda: Taraflar arasındaki güç dengesizliği, seri muhakeme usulünün uygulanmasını engelleyebilir. Örneğin, tüketici şikayetleri davalarında, tüketici ile büyük bir şirket arasındaki güç dengesizliği, seri muhakeme usulünün uygulanamayacağı bir durumdur.
- Mahkemenin yargılama sürecine ihtiyaç duyduğu durumlarda: Mahkeme, bir davanın adil bir şekilde sonuçlandırılması için daha fazla yargılama sürecine ihtiyaç duyabilir. Bu durumda, seri muhakeme usulü uygun olmayabilir.
- Yasal düzenlemelerin gerektirdiği hallerde: Bazı yasal düzenlemeler, belirli türdeki davaların veya belirli bir miktarın üzerindeki davaların seri muhakeme usulü ile çözülemeyeceğini belirtebilir.
- Suçun iştirak hâlinde işlenmesi durumunda şüphelilerden birinin bu usulün uygulanmasını kabul etmemesi hâlinde seri muhakeme usulü uygulanmaz.
- Seri muhakeme usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde uygulanmaz.
- Seri muhakeme usulü, yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerinde uygulanmaz.
- Resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde, seri muhakeme usulü uygulanmaz.
Seri Muhakeme Usulünün Şüpheliye Teklif Edilmesi
Seri muhakeme usulü, genellikle belirli türdeki davalarda hızlı ve etkili bir şekilde sonuçlandırılması için tasarlanmış bir prosedürdür. Bu nedenle her davada şüpheliye seri muhakeme usulü teklif edilmesi pek mümkün değildir.
Cumhuriyet savcısı seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmeden önce şüpheliyi bu usul hakkında bilgilendirdikten sonra seri muhakeme usulünün uygulanması Cumhuriyet savcısı tarafından şüpheliye teklif edilir; şüpheliye uygulanacak yaptırımların neler olduğu açıklanır.
Şüphelinin, teklifi müdafi huzurunda kabul etmesi gerekir, kabulden sonra seri muhakeme usulü uygulanır. Şüphelinin talebi hâlinde teklifi değerlendirmesi için şüpheliye en fazla bir ay olmak üzere makul bir süre verilir. Şüphelinin bir avukatı bulunmaması halinde baro tarafından avukat görevlendirilmesi istenilir.
Şüphelinin mazereti olmaksızın belirlenen süre içinde gelmemesi veya bu usulün uygulanmasını kabul etmediğini bildirmesi durumunda soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir, seri muhakeme usulü uygulanmaz.
Şüphelinin Bizzat Seri Muhakeme Usulünü Talep Etmesi
Şüpheli, iddianamenin düzenlenmesine kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını isteyebilir. Bu durumda eğer diğer koşullar da uygunsa Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulü uygulanır.
Seri Muhakeme Usulünde Mahkeme Kararına İtiraz Etmek Mümkün Müdür?
Evet, seri muhakeme usulüne göre verilen mahkeme kararlarına da itiraz etmek mümkündür. Ancak, seri muhakeme usulü ile açılmış davaların hızlı bir şekilde sonuçlandırılması esas olduğu için, itiraz süreci de hızlı bir şekilde yürütülür.
Seri muhakeme usulüne göre verilen bir karara karşı itiraz etmek isteyen tarafın, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 10 gün içinde itiraz dilekçesini mahkemeye sunması gerekmektedir. Mahkeme, itiraz dilekçesi üzerine gerekli incelemeyi yaparak kararını verir.
Bu süreç sonunda, mahkeme verdiği kararı ya onaylar ya da değiştirir. Eğer mahkeme kararını değiştirirse, bu yeni karar kesin olur ve itiraz yolu kapalıdır. Ancak, mahkeme kararı onaylarsa, itiraz eden taraf Yargıtay’a temyiz başvurusunda bulunabilir.
Seri Muhakeme Usulünde Uygulama Tutanakları Nasıldır?
Seri muhakeme usulü, belirli türdeki davalarda hızlı ve etkili bir şekilde sonuçlandırılması için tasarlanmış bir prosedürdür. Bu yöntem, tarafların anlaşması halinde uygulanır ve daha hızlı bir yargılama süreci sağlamak amacıyla belirli kısıtlamalar getirir.
Seri muhakeme usulünde, uygulama tutanakları davalara özgü bir belge türüdür. Uygulama tutanakları, mahkeme tarafından belirlenen süre içerisinde tarafların sunacağı delillerin tamamını içermesi gereken bir belgedir. Bu belge, tarafların delillerini özetlemesini ve ispatlamaya çalıştığı iddiaları belirtmesini sağlar.
Uygulama tutanakları, mahkeme tarafından incelenerek davayla ilgili karar verilirken kullanılır. Mahkeme, uygulama tutanaklarındaki delilleri dikkate alarak kararını verir. Ancak, uygulama tutanaklarına ek olarak, mahkeme tarafından delil talep edilmesi veya delillerin incelenmesi için ek süre talep edilmesi de mümkündür.
Uygulama tutanakları, seri muhakeme usulünün hızlı ve etkili bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir belgedir. Tarafların delillerini tam olarak sunmalarını sağlayarak, mahkemenin kararını daha hızlı bir şekilde vermesine olanak tanır.
Seri muhakeme usulünde şu tutanaklar tutulmalıdır:
- Savcılık veya kolluk tarafından şüphelinin bilgilendirildiğine dair bir “bilgilendirme tutanağı”
- Şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul etmesi halinde savcılık tarafından seri muhakeme usulünün “kabul tutanağı”
- Savcılık tarafından dosyanın mahkemeye gönderilmesi halinde mahkeme tarafından “inceleme tutanağı”
Sonuç olarak yargının daha hızlı ve iş yükünden azade şekilde işleri yürütmesine olanak sağlayacağı inancıyla Türk Ceza Muhakemesi Hukuku’na getirilen yeniliklerden birisi olan “Seri Muhakeme Usulü” nün olumlu veya olumsuz eleştiriye konu olacak özellikleri mevcuttur.
Seri Muhakeme Usulü ile kamu davası sayılarının azalması söz konusu olacağı gibi yargılama faaliyetinin temel ilkelerinin uygulanmadan kararların verilmesi de değerlendirme konusu yapılmalıdır.
Bu içerik, Av. Çağrı AYBOĞA ve Stj. Av. Serdar DEMİRAL tarafından oluşturulmuştur.
