Evlatlıktan Red Davası – Mirasçılıktan Çıkarma

Türk hukuk sisteminde evlatlıktan red veya evlatlıktan reddetme şeklinde bir işlem türü yoktur. Halk arasında kullanıldığı tabirle “evlatlıktan reddetme” irade beyanının hukuk sistemimizdeki görüntüsü mirasçılıktan çıkarma davasıdır. Bu yazımızda mirasçılıktan çıkarma davasının tanımı, nedenleri, şartları ve sonuçları detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Miras bırakan yasada öngörülen nedenlere dayanarak ölüme bağlı bir tasarrufla vasiyetname ya da miras sözleşmesiyle mirasçılarından birini veya birkaçını mirasçılıktan çıkarabilir. Mirastan çıkarılan(ıskat edilen)mirasçı veya mirasçıların çıkarma nedenlerinin var olmadığından söz ederek mirasçılıktan çıkarma tasarrufunun iptalini isteme hakkı vardır.

Evlatlıktan Ret, Mirasçılıktan Çıkarma Nedir?

Mirasçılıktan çıkarma, miras bırakanın, ölüme bağlı bir tasarrufla, saklı pay sahibi mirasçısını, miras hakkından ve saklı payından ötelemesi anlamına gelmektedir. Bir başka deyişle, mirasçılıktan çıkarma yalnızca ölüme bağlı bir tasarrufla (özellikle vasiyetle) mümkün olabilir, sağlıkta bu şekilde bir tasarruf söz konusu olmaz.

Çıkarmanın muhatabı, saklı paylı mirasçılardır. Saklı paylı olmayanlar için ıskat söz konusu esasen olmaz. Çünkü miras bırakan saklı paylı mirasçısının olmadığı durumda terekesinin tamamında tasarruf hakkına sahiptir. Örneğin miras bırakanın ölümü tarihinde oğlu sağ iken, oğlunun altsoyunun saklı paylı mirasçılığı söz konusu olmayacağından, sözü edilen altsoy ile ilgili çıkarma tasarrufu geçerli olmaz.

TMK m.510-513 hükümlerinde mirasçılıktan çıkarmaya ilişkin (nedenleri, hükümleri, ispat, borç ödemekten acizlik) düzenlemeler yer almaktadır. Diyelim ki mirastan çıkartma yasal olarak iki türdür: Cezai (adi, alelade) ve aciz sebebiyle (koruyucu) mirasçılıktan çıkartma.

Mirasçılıktan çıkarma nedenleri, ölüme bağlı tasarrufun yapıldığı tarihte (örneğin, resmi vasiyetname tarihinde ve öncesinde) mevcut olmalı, yani gerçekleşmiş bulunmalıdır.

Yasada cezai nitelikli mirasçılıktan çıkarma (m.510, m.511, m.512), hukuki nitelikli, yani borç ödemekten acizlik nedenine dayalı çıkarma (m.513) düzenlenmiş olup, her ikisinin amacı ve koşulları birbirinden farklıdır. Her tür mirasçılıktan çıkarma tasarrufuna karşı iptal davası açılabilir.

Evlatlıktan Reddetme, Mirasçılıktan Çıkarma Sebepleri Nelerdir?

Cezai Çıkarma Sebepleri

“Aşağıdaki durumlarda miras bırakan, ölüme bağlı bir tasarrufla saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir:

1. Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse,
2. Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse” (TMK m.510).

“Aşağıdaki hallerde mahfuz hisseli mirasçılar, murisin ölüme bağlı tasarrufu ile mirastan ıskat edilebilir.

1. Murisine veya yakınlarından birine karşı ağır bir cürüm ika ederse.
2. Murisine veya ailesine karşı kanunen mükellef olduğu vazifeleri ifada büyük bir kusur irtikap eylerse. (MK m.457).

Ağır suç işlenmesi: TMK m.510’un (1)numaralı bendindeki fiilin “ağır nitelikli” bir suç olması gerekir.

Suç niteliğindeki fiil, teşebbüs halinde kalsa dahi bu bir mirastan çıkarma (ıskat) nedenidir. Suçun taksirli türden olması ya da hukuka uygun sebepler altında işlenmiş olması (meşru savunma gibi) halinde çıkarma söz konusu olmaz. Ağır suçun haksız tahrik altında işlenmiş olması çıkarmayı engelleyen bir durum değildir. Örneğin, haksız tahrik altında kalarak babasını ağır yaralayan evlat mirastan çıkarılabilir.

Acaba hangi suçlar mirastan çıkarma nedeni oluştururlar? Kanun fiilin “ağır bir suç” olmasını aramıştır. Örneğin, öldürme, yaralama, dolandırma, sahtecilik yapma ve benzeri fiiller bu kategoride sayılırlar. Kıstas şu olmalıdır: fiillerin nitelikleri, kapsamı ve özellikle tehlikelilik dereceleri gözetilerek deliller değerlendirilmelidir. Basit olayları mirasçılıktan çıkarma nedeni saymak doğru değildir.

Çıkarma nedenlerinden ikincisi; yükümlülüklerin yerine getirilmemesi: Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse, mirasçılıktan çıkarılabilir. Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülükler çeşitlidir. Söz konusu yükümlülüklerin önemli ölçüde yerine getirilmemiş olması aranır, önemsiz derecede yerine getirmeme dikkate alınmaz.

Evlatlıktan Red, Mirasçılıktan Çıkarmanın Şekli

Miras bırakan, ancak ölüme bağlı tasarrufla mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir. Mirasçılıktan çıkarma sebebinin mutlaka ilgili vasiyetname kapsamında açıklanması zorunludur. Vasiyetname dışında başka bir belgede çıkarma sebebinin açıklanmış olması, mirastan çıkarmayı geçerli kılmaz.

Mirasçılıktan çıkartma ile saklı payı aşan kısımdan mirasçının yoksun edilmesi, yani miras bırakanın tasarruf edilebilir kısmından mirasçının yararlanmasının engellenmesi farklı nitelikli tasarruflardır. Bu son durumda, mirasçılıktan çıkartma söz konusu olmaz: “Saklı paylı olmayan mirasçının mirastan uzaklaştırılması, çıkarma olarak nitelendirilemeyeceği gibi, saklı payı aşan kısımdan mirasçının mahrum edilmesi de mirastan çıkarma olarak kabul edilemez. Mirastan çıkarma, saklı payın tamamen veya kısmen ihlal edilmesinde söz konusu olur”.

Muris, mirasçılıktan çıkarmaya ilişkin ölüme bağlı tasarrufunda “çıkarma nedenini” açıkça belirtmek zorundadır. Aksi halde mirasçılıktan çıkartma geçersiz olur. Eş deyişle; ıskat sebebini göstermemişse veya gösterdiği sebepler yüzeysel olup, ıskatı gerektirir ağırlıkta değilse, tasarruf iptal edilir. Yasal düzenlemeye göre; “sebebin varlığı ispat edilememiş veya çıkarma sebebi tasarrufta belirtilmemişse tasarruf, mirasçının saklı payı dışında yerine getirilir; ancak, miras bırakan bu tasarrufu çıkarma sebebi hakkında düştüğü açık bir yanılma yüzünden yapmışsa, geçersiz olur” (m.512/3).

Borç Ödemekten Aciz Sebebiyle Mirasçılıktan Çıkarma

“Miras bırakan, hakkında borç ödemeden aciz belgesi bulunan altsoyunu, saklı payının yarısı için mirasçılıktan çıkarabilir. Ancak bu yarıyı mirasçılıktan çıkarılanın doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülemesi şarttır.

Miras açıldığı zaman borç ödemeden aciz belgesinin hükmü kalmamışsa veya belgenin kapsadığı borç tutarı mirasçılıktan çıkarılanın miras payının yarısını aşmıyorsa, mirasçılıktan çıkarılanın istemi üzerine çıkarma iptal olunur” (TMK m.513).

“Müteveffa, borcunu ödeyecek malı bulunmadığı icra vesikası ile tahakkuk eden fürundan herhangi birini mahfuz hissesinin yarısından mahrum edebilir. Ancak müteveffanın, bu yarıyı ıskat edilen füruunun doğmuş ve doğacak çocuklarına tahsis etmesi şarttır. Miras açıldığı zaman icra vesikasının hükmü mürtefi olmuş yahut böyle bir vesika olup da ihtiva ettiği borcun miktarı miras hakkının yarısından fazla bulunmamış ise mahrum edilenin talebi ile, ıskat keenlemyekün olur” (MK m.460).

Aciz Nedeniyle Mirasçılıktan Çıkarmanın Şartları

• Miras bırakanın alt soyu bulunmalıdır: Borç ödemekten acizlik sebebiyle mirasçılıktan çıkarma tasarrufu, ancak murisin saklı paylı altsoyu hakkında mümkün olur. Örneğin muris, eşini ya da ana ve babasını ya da kardeşini bu sebeple mirasçılıktan çıkaramaz. Aciz nedeniyle mirasçılıktan çıkarma, miras bırakanın altsoyuna ilişkin değilse, mirasçılıktan çıkarma geçerli olmayacağından tasarrufun iptaline karar verilecektir.
• Altsoyun, borçlarını ödemekte aciz halinde bulunması gerekir. Acizlik durumunun ise icra müdürlüğünce verilmiş acizlik belgesi ile sabit olması şarttır. Acizlik, icra vesikası ile kanıtlanmış olmalıdır. Acizlik vesikasına ilişkin icra belgesinin miras bırakanın ölümü anında mevcut olması gerekir.
• Iskat edilenin doğmuş veya doğacak çocuklarının bulunması gerekir. Doğacak çocuğun, miras bırakanın ölümü anında ana rahmine düşmüş olması aranır. Keza mirastan çıkarmanın ölüme bağlı tasarruf kapsamında çıkarma sebebi yazılı olmak koşuluyla yapılmış olması şarttır.
• Bu tür ıskatla muris, ancak altsoyunu saklı payının yarısından ıskat edebilir. Bu yarı orandaki saklı payı ıskat edilenin mevcut ve doğacak çocuklarına tahsis etme zorunluluğu miras bırakana aittir.

Evlatlıktan Reddin (Mirasçılıktan Çıkarmanın) Hüküm ve Sonuçları

1. Mirasçılıktan çıkarılan kimse, mirastan pay alamaz ve tenkis davası da açamaz.

Miras bırakan mirasçısını saklı payın tamamından ya da bir bölümünden çıkarmış ise durum farklıdır. Saklı payın bir bölümünden çıkarma yapılmışsa, çıkarılan kişinin mirasçılık sıfatı çıkarma tasarrufu dışında kalan saklı pay bölümü üzerinde devam edecek ve bu bölümü edinecektir.

“Iskat saklı payın tamamı hakkında olabileceği gibi, kısmi de olabilir. Bu ikisi arasında hukuki sonuç bakımından çok önemli fark vardır. Şöyle ki: Iskat saklı payın tümüne ait ise, mirasçı terekeden hiçbir hak isteyemez. Oysa kısmi ıskatta, mirasçılık sıfatı yitirilmediği, sadece saklı payın bir bölümünden yoksun kalındığı için, geriye kalan miras hakkını mirasçı isteyebilir”

Mirastan tamamen çıkarılan kişi lehine belirli mal vasiyetinde bulunmak mümkündür.

2. Mirastan çıkarılan kişinin, muristen almış bulunduğu sağlar arası bağışlar, mirasta iade (denkleştirme) hükümlerine bağlı değildir. Ne var ki çıkarılanın aldığı bağışlar, diğer mirasçıların saklı paylarını zedelemişse ona karşı tenkis davası açma mümkündür.

3. Miras bırakan aksini belirtmiş olmadıkça, mirasçılıktan çıkarılmış olan kişinin miras payı, o kimse miras bırakandan önce ölmüş gibi, mirasçılıktan çıkarılanın varsa altsoyuna, yoksa miras bırakanın yasal mirasçılarına kalır. 
4. Mirasçılıktan çıkarılan kimsenin altsoyu, o kimse miras bırakandan önce ölmüş gibi saklı payını isteyebilir.

5. Miras bırakan eşini mirasçı olmaktan çıkarmışsa, eşin miras payı, birlikte mirasçı olduğu ölenin kan hısımlarına geçer. Örneğin muris A, oğlu ile eşini mirasçı olarak bırakmış ve eşini de mirastan çıkarmışsa, eşin miras payı, muristen olma oğluna geçer. Yoksa eşin muristen olmayan (ölenle kan bağı bulunmayan) altsoyuna geçmez. TMK m.499’da yer alan üç zümreye giren hısım yoksa, miras hazineye kalır.

6. Mirastan çıkarılan kişi, mirasçılık sıfatını kaybettiği için miras bırakanın borçlarından kişisel malvarlığı ile sorumlu olmaz. “Onun için terekenin tespitini (MK m.531; TMK m.589), tereke defterinin tutulmasını (MK m.559; TMK m.619) isteyemez. Ancak mahkemece henüz ıskat tespit edilmemiş ise, mirasçı gibi taksime katılır. Terekeyi koruyucu tedbirler alınması isteyebilir. Bu hakları ıskat gerçekleşinceye kadar devam eder.”

Miras Davalarında Avukat Desteği

Miras davaları, aile bireyleri arasında anlaşmazlıklara ve ciddi hukuki sorunlara yol açabilen karmaşık hukuki süreçlerdir. Bu davalar, mal varlıklarının paylaşılması, mirasın reddi, mirasçıların haklarının korunması ve miras sözleşmeleri gibi konuları içerir. Miras hukuku, yasal düzenlemeler açısından oldukça ayrıntılı ve teknik bilgi gerektiren bir alan olduğu için, bu tür davalarda uzman bir miras avukatı desteği almak son derece önemlidir.

Miras davalarında avukat desteği, mirasın doğru bir şekilde paylaştırılması, mirastan mal kaçırma davası, mirasçılar arasındaki anlaşmazlıkların çözümlenmesi ve hak kayıplarının önlenmesi açısından kritik bir rol oynar. Bir miras avukatı, yasal süreçlerin sorunsuz bir şekilde ilerlemesini sağlarken, müvekkilinin haklarını en iyi şekilde savunur ve olası hukuki riskleri önceden öngörerek doğru stratejiler geliştirir.