Ülkemizde askere giden işçinin; hizmet sözleşmesinin, işçilik alacaklarının, işe geri dönebilme vs. durumuna ilişkin düzenlemeler getirmiş olan kanun koyucu askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin izlemesi gereken yolu, askerlik görevini ifa etmiş olan işçinin haklarını net hükümler ile yasalaştırmıştır.
Bu yazımızda zorunlu askerlik görevini ifa edecek olan işçinin yasal hakları detaylı bir şekilde ele alınmış olup çalışma hayatında sıkça karşılaştığımız sorular cevaplanacaktır.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılmada İhbar Süresi
Askere gidecek olan işçi evleviyetle bu durumu yazılı olarak işverenine bilirmelidir. Bu bildirimin avukat ve noter aracılığıyla yapılmasında yarar vardır.
Dilekçenin ekinde, kurumdan alınan askerlik sevk belgesinin (alınmamış olması halinde) askerlik nedeniyle ayrıldığını belgeyen bir belgenin mevcut olması gereklidir. Bu gerekçe ile işten ayrılacak olan işçinin uyması gereken ihbar süresi kanunda belirtilmemiş olmakla bilikte makul bir süre içerisinde işverene durumun bildirilmesinde yarar vardır.
Askerlik nedeniyle işten ayrılmada ihbar süresi kanunen öngörülmediği için bu boşluk içtihatlar aracılığıyla doldurulmaktadır. Uygulamada öncelikle işçinin askere sevk tarihi ile işten ayrılma tarihi arasındaki süreye bakarak karar verilmektedir.
Yargı kararlarında işbu sürenin makul bir süre olması gerektiği defaatle ifade edilmektedir. Emsal kararlara baktığımız zaman; askere gitmeden 1 yıl önce işyerinden ayrılıp bilahare kıdem tazminatı talep eden işçinin talebi, makul süre kriterine uyulmadığından ötürü reddedilmiştir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 1991/17410 E., 1992/3138 K., 17/03/1992 T.)
Yine Yargıtay kararları ışığında, celp vaktinden ortalama 3-6 ay gibi bir süre önce askerlik nedeniyle işten ayrılıp akabinde kıdem tazminatı talep eden işçinin talebinin kabul edilebileceği söylenebilir. Bu kısımda yapmış olduğumuz açıklamalar bedelli askerlik sebebiyle işten ayrılmak zorunda kalan işçiler için de geçerlidir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılmada Kıdem Tazminatı
Günümüzde yürürlükte olan 4857 sayılı İş Kanunu ile birlikte 1475 sayılı İş Kanunu mülga hale gelmiştir. Lakin 1475 sayılı İş Kanunu’nda “kıdem tazminatı”nı düzenleyen 14. maddenin yürürlüğü halen devam etmektedir.
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi uyarınca muzavvaf (vazifeli) askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin diğer yasal şartları da sağlaması halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı, ihbar tazminatına hak kazanamayacağı kararlaştırılmıştır.
Bu norm, Yargıtay’ın emsal kararlarıyla da uygulamada aynen uygulanmakta, askere giden işçinin kıdem tazminatına hak kazanmakla birlikte ihbar tazminatına hak kazanamayacağı kabul edilmektedir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 2017/11087 E., 2019/13276 K.)
Kıdem tazminatına hak kazanmanın temel koşulu bir iş yerinde en az 1 yıl süreyle hizmet gerçekleştirmiş olmaktır. Başka bir deyişle, askerlik nedeniyle işten ayrılmak isteyen işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için, o işyerinde en az 1 yıl süre çalışmış olması gereklidir.
Bu durumda, işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan çok çalışmaya karşılık her fazla yıl için ayrıca 2 gün eklenir. Şu kadar ki bu süre 90 günü geçemez. (İş Kanunu m. 31)
İşe İade Davası Mümkün Müdür?
Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilerin askerlik görevi bittikten sonra tekrar aynı işe dönmeleri hususuna ilişkin düzenlemeler 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Buna istinaden, askerlik görev dolayısıyla işinden ayrılan işçiler, askerliğin bitiş tarihinden itibaren 2 aylık süre içerisinde işe tekrar girmek istediklerini işverene bildirmelidir. Bu bildirimin de avukat ve noter aracılığıyla yazılı şekilde yapılmasında yarar olduğunu tekrar ederiz.
İşçinin işe iadeye yönelik yaptığı yazılı bildirime istinaden işveren, işçinin eski işlerine benzeyen işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe işçiyi tercih ederek o andaki mevcut şartlarda işçiyi işe almak zorundadır. Başka bir deyişle, kanundaki şartlara uygun olarak bildirimde bulunan işçinin işe iadesi, işveren tarafından yapılması zorunlu olan bir kanuni ödevdir.
Şayet işveren bu kanuni ödevini yerine getirmezse, işe iadesini talep eden eski işçisine (yani askerden dönen işçiye) 3 aylık bakiye ücret tutarında bir tazminat ödemek zorundadır.
Özetle; askerlik görevinin bitiş tarihinden itibaren 2 aylık süre içerisinde işverenine bildirim yapan işçinin işe alınması mecburi olup aksi halde 3 aylık bakiye ücret tutarında kıdem tazminatı ödenerek işçinin zararı işveren tarafından giderilmelidir.
Bedelli askerlik yapmış olup işe iade davası açmış olan işçilerin işe iade davasının Yargıtay Hukuk Genel Kurulunca kabul edilmediğini önemle belirtmek gerekmektedir.
Yargıtay Genel Kuruluna göre, askerlik sebebiyle işten ayrılan işçi, askerlik görevinin bitiminden sonra işe iade davası açamaz. Lakin, işverenden İş Kanunu m. 31’e dayanarak işe başlamayı talep edebilir. İşveren işçiyi işe almazsa 3 aylık bakiye ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
Başka bir deyişle, bu durumda işçinin işe iade davası açma hakkı bulunmasa dahi işveren işe başlatmadığı takdirde 3 aylık tutarında tazminat ödemek zorunda kalmaktadır.
Silüs Belgesi Olmadan İş Akdi Sonlandırılabilir mi?
Silüs belgesi; askerliğe adım atarken gerekli olan belgelerden birisi olmakla birlikte, sevk başlangıç ve bitiş tarihi, teslim olunacak birliğe dair kışla bilgileri, teslim olma tarihinin de yazılı bulunduğu belgedir.
Kıdem tazminatına ilişkin düzenlemeler gereğince askerlik nedeniyle işten ayrılırken kıdem tamzinatını hak eden kişi bunu işverenine ispat etmelidir. Pek tabii bu ispatını da askerlik hizmeti gerekçesine dayandırmalı ve mümkünse belgelendirmelidir.
Yasa, askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılırken işçinin durumu belgelendirilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla çalışma hayatında silüs belgesini henüz alamamış olan işçi, işverenlerin kötü niyetli tavırlarına maruz kalmaktadır.
Bu kötü niyetli tavırlara örnek olarak; kıdem tazminatının ödenmeyeceği, işten erken ayrılabilmesi için işçinin istifa etmesi gerektiği şeklinde olabilmektedir. Silüs belgesi henüz eline ulaşmamış olan işçi, işverenlerin baskıları sebebiyle kıdem tazminatından vazgeçebilmekte, işçilik alacaklarını alamadan istifa etmek durumunda kalabilmektedir.
Bu durumda yukarıda da belirttiğimiz üzere; silüs belgesinin henüz tebliğ edilmediğinin izahı ve askere gidileceğine dair diğer belgelerin ibrazı ile işverene fesih ibranamesi gönderilmesidir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılmadan İhbar Tazminatı Alınır mı?
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi ve 4857 sayılı İş Kanunu’nun 120. maddesi uyarınca muzavvaf (vazifeli) askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin diğer yasal şartları da sağlaması halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı, ihbar tazminatına hak kazanamayacağı kararlaştırılmıştır.
Bu norm, Yargıtay’ın emsal kararlarıyla da uygulamada aynen uygulanmakta, askere giden işçinin kıdem tazminatına hak kazanmakla birlikte ihbar tazminatına hak kazanamayacağı kabul edilmektedir. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi – 2017/11087 E., 2019/13276 K.)
Bu husus yukarıda detaylı bir şekilde ele alındığı için tekrar üzerinde durulmayacaktır. Bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilerin de ihbar tazminatı alamayacağını tekrar ederiz.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrıldıktan Sonra İşsizlik Maaşı Alınır mı?
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) verilelerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanma koşulları şu şekilde sayılmıştır:
- Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
- Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olmak,
- Hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
- Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine şahsen ya da elektronik ortamda başvurmak
Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine başvurmak gerekmektedir. Başvuru, İŞKUR birimine şahsen gelerek veya elektronik ortamda www.iskur.gov.tr adresinden yapılabilir.
Mücbir sebepler dışında 30 gün içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre, toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir.
İşsizlik ödeneğinin ödenebilmesi için sigortalı işsizlerin iş almaya hazır durumda olması gerekmektedir. Dolayısıyla vekaletname ile başvuru yapılması imkanı bulunmamaktadır. İşsizlik ödeneği başvuruları izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırılır. İşsizlik ödeneği, her ayın beşinde aylık olarak işsizin kendisine ödenir.
İŞKUR’un verilerine istinaden, askerlik süresince işsizlik maaşı alınamayacaktır. Ancak terhis olan askerler, terhis tarihinden itibaren saydığımız diğer şartların da varlığı halinde İŞKUR’a başvurarak işsizlik maaşına hak kazanabilir.
Önemle belirtmek gerekir ki, askerlik nedeniyle işten ayrılırken işyeri işten çıkış bildirgesinde “12” numaralı askerlik kodu ile çıkışınızın yapılmış olması oldukça önem arz etmektedir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus; askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler askerlik sırasında değil askerlikten önce ve askerlikten sonra işsiz kaldığı dönemler için işsizlik maaşı alabilmektedir. Pek tabii işçinin fiilen askerlik yaptığı dönemde kendisine işsizlik maaşı ödenmemektedir. Bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılma halinde de yapmış olduğumuz işbu açıklamalar kabul görmektedir.
Askerlik Nedeniyle İşten Ayrılma Dilekçesi
………………..………….. ANONİM ŞİRKETİNE
…/…/… tarihi itibariyle askerlik vazifemi yerine getirmek amacıyla işten ayrılma zaruretim hasıl olmuştur. Askerlik Şubesi tarafından şahsıma verilen Silüs Belgesi ekte sunulmuştur.
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. Maddesi gereğince hak etmiş olduğum kıdem tazminatımın ve 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ödenmesi gereken diğer tüm işçilik alacaklarımın ödenmesini saygılarımla arz ve talep ediyorum. …/…/…
AD SOYAD
İMZA
