Culpa in Contrahendo (Sözleşme Öncesi Sorumluluk)

Culpa in contrahendo (CiC), sözleşme kurulmadan önceki müzakereler sırasında taraflar arasında doğan güven ilişkisinin ihlâlinden kaynaklanan bir sözleşme öncesi sorumluluk rejimidir. Görüşmeler, teklif–karşı teklif, taslak protokol/LOI (niyet mektubu), NDA (gizlilik sözleşmesi) ve term sheet gibi adımlarda tarafların dürüstlük kuralına (TMK m.2) uygun davranması; aydınlatma, bilgilendirme, sır saklama ve özen yükümlülüklerine uyması beklenir. Bu yükümlülüklerin ihlâli, karşı tarafın haklı güvenini boşa çıkarırsa, güven sorumluluğu kapsamında menfi zarar tazmini gündeme gelir (hesaplama mantığı için bkz. Maddi ve Manevi Tazminat Davası).

Culpa in Contrahendo: Hukuki Niteliği ve Unsurlar

• Nitelik: CiC, klasik borç kaynaklarını tamamlayan güvene dayalı (pre-contractual) bir sorumluluktur. Uygulamada sözleşmesel rejime yaklaşan bir değerlendirme benimsenir (ispat–zamanaşımı–tazminatın kapsamı bakımından).
• Kusur: Yanlış/eksik bilgilendirme, sözleşme yapma niyeti yokken varmış gibi davranma, görüşmeleri sebepsiz ve ağır güven ihlali doğuracak şekilde kesme, sırların kötüye kullanımı.
• Zarar: Esas itibarıyla menfi zarar (boşa giden hazırlık ve görüşme giderleri, seyahat–organizasyon masrafları, makul fırsat kaybı).
• İlliyet: Kusurlu davranış ile zarar arasında uygun illiyet bağı aranır.
• Hukuka aykırılık: Dürüstlük kuralı, yan yükümlülükler ve güvenin korunması ilkeleri.

Sözleşme Öncesi Yükümlülükler: Aydınlatma, Bilgilendirme, Sır Saklama, Özen

• Aydınlatma/Bilgilendirme: Karar vermeyi etkileyecek esaslı hususlarda doğru ve yeterli bilgi sunma; bilgi asimetrisini kötüye kullanmama.
• Sır Saklama: Görüşme sürecinde edinilen teknik–ticari bilgilerin amaç dışı kullanımından kaçınma; NDA düzenlenmişse ona uygun davranma.
• Özen ve Sadakat: Müzakereleri iyi niyetle yürütme; paralel görüşmelerde dürüstlük sınırını aşmama; karşı tarafın haklı güven tesis eden makul beklentilerini gözetme.
• Zararın Artmamasını Sağlama: Zarar görenin de zararı azaltma ödevi vardır; gereksiz masraf birikimi tazminat dışı kalabilir.

Deliller ve İspat Stratejisi

• Dokümanlar: E-posta ve mesaj trafiği, toplantı tutanakları, paylaşılan sunumlar, taslak sözleşme/LOI/NDA, teklif mektupları, POC/prototip faturaları, seyahat–konaklama makbuzları.
• Kronoloji: Görüşme çizelgesi (zaman çizgisi) ile haklı güvenin nasıl doğduğunu ve hangi noktada ihlal edildiğini somutlaştırma.
• Bilirkişi/Hesap: Menfi zarar kalemlerinin makul ve belgelendirilebilir olması; fırsat kaybı için alternatif sözleşme olanağının kanıtlanması.

Tazminatın Kapsamı: Menfi Zararın İnşası

Esas İlke

Culpa in contrahendo’da amaç, tarafı kurulmamış sözleşmenin kârına ulaştırmak değil, boşa çıkan güvenin ekonomik sonuçlarını telafi etmektir. Bu nedenle menfi zarar esastır; müspet zarar (beklenen kâr) istisnai haller dışında gündeme gelmez.

Başlıca Kalemler

• Hazırlık ve görüşme giderleri: Seyahat, konaklama, toplantı–organizasyon, çeviri–danışman, teknik fizibilite/POC masrafları.
• Boşa giden emek ve zaman: Makul mesai bedeli, dışarıdan alınan hizmetler.
• Fırsat kaybı: Aynı dönemde makul ölçüde kaçırılan alternatif sözleşme olanağı (kanıt yükü yüksek; somutlaştırma şart).
• Zarar azaltma denetimi: Aşırı/öngörüsüz harcamalar, gereksiz lüks giderler kapsam dışı kalabilir.

Culpa in Contrahendo: Zamanaşımı, Görev–Yetki ve Usul

• Zamanaşımı: Uygulamada çoğunlukla sözleşmesel nitelendirme benimsenir ve 10 yıllık genel süre perspektifi kullanılır. (Somut olayda nitelendirme farklı sonuç doğurabilir.) Süre yönetiminde pratikler: Zamanaşımı Def’i.
• Görev: Uyuşmazlığın niteliğine göre Asliye Hukuk/Asliye Ticaret; tüketici işlemlerinde Tüketici Mahkemesi.
• Yetki: Genel yetki + haksız fiil benzeri bağlar (zarar yeri) tartışılabilir.
• Dava Türü: Zarar kalemleri başlangıçta tam belirlenemiyorsa belirsiz alacak davası yoluna gidilebilir.
• İhtiyati Tedbir: Sır–veri ihlali veya haksız rekabet riski varsa, kullanımın durdurulması içerikli tedbirler değerlendirilebilir.

Culpa in Contrahendo: Uygulama Alanları

• İşe Alım: Uzun mülakat–teklif süreçlerinde adayın haklı güvenini boşa çıkaran davranışlar; kişisel verilerin/sırların amaç dışı paylaşımı.
• Bayilik/Franchise: Pazar verilerinin abartılı/yanıltıcı sunumu; yatırım kararını hızlandırmak için haksız güven yaratılması.
• Gayrimenkul–İnşaat: Satış vaadi/ön protokol görüşmelerinde ayırt edici bilgi saklama; eşzamanlı müzakerelerde şeffaf olmayan yürütüm (inşaat dosyaları bağlamı için bkz. Kat Karşılığı İnşaat Sözleşmesi).
• Bankacılık/Finans: Kredi/ürün onayı izlenimi verilip uzun süre bağlandıktan sonra sebepsiz reddetme; müşteri verisinin amacı dışında kullanımı.

Culpa in Contrahendo: Sık Yapılan Hatalar ve Pratik Kontrol Listesi

Hatalar:

• “Niyet yoktu” savunusuna güvenip yazışma/LOI/NDA düzenlememek.
• Fikri/teknik bilgi aktarımını korumasız yapmak.
• Masraf kalemlerini belgelememek; alternatif fırsatın varlığını somutlayamamak.
• Görüşmeleri “aniden” ve “sebepsiz” keserek haklı güven yaratılmış bir tarafı ağır zarara sürüklemek.

Kontrol Listesi (davacı perspektifi):

• Yazışma ve tutanakları topla → kronoloji oluştur.
• Masrafları fatura–makbuzla ispatla.
• Alternatif teklif/fırsatlarını kanıtla.
• Menfi zarar çizelgesi + makuliyet notları hazırla.

Kontrol Listesi (davalı perspektifi):

• Baştan beklenti yönetimi: “Sözleşme niyeti, iç onaylara bağlıdır” vb. açıklık.
• NDA/LOI ile sınırları yazılılaştır.
• Bilgi akışını gerektiği kadar ilkesiyle yönet; kayıt tut.

Yargıtay Kararlarıyla Culpa in Contrahendo

TÜKETİCİ İŞLEMİNDE SÖZLEŞME ÖNCESİ GÜVEN İHLALİ, MENFİ ZARAR EKSENİNDE SÖZLEŞMESEL REJİMLE DEĞERLENDİRİLİR.

Mağaza içi satış/müzakere sürecinde yönlendirici beyanların tüketicide haklı güven oluşturduğu; bu güvenin dürüstlük kuralına aykırı biçimde boşa çıkarıldığı dosyada, uyuşmazlığın sözleşme öncesi sorumluluk hükümleri çerçevesinde ele alınması gerektiği benimsenmiştir. Mahkeme, menfi zarar kalemlerini (boşa giden masraf–zaman, makul fırsat kaybı) belgelendirme koşuluyla tazmin etmiş; müspet kâr talebini reddetmiştir.
Künye: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2010/13-593, K.2010/623, 01.12.2010.

GÖRÜŞME SAFHASINDAKİ GÜVEN İHLALİNDE, HAKSIZ FİL DEĞİL SÖZLEŞMESEL HÜKÜMLER KAPSAMINDA İSPAT–ZAMANAŞIMI REJİMİ UYGULANIR.

İş ilişkisinin kurulmasına yönelik uzun görüşmelerde işverence yaratılan beklentinin sebepsiz boşa çıkarılması, culpa in contrahendo olarak nitelendirilmiş; sözleşmesel rejime yakın bir yaklaşımla ispat ve zamanaşımı zarar gören lehine değerlendirilmiştir.
Künye: Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, E.2013/13920, K.2014/9371, 05.06.2014.

SÖZLEŞME YAPMA İRADESİ BULUNMADIĞI HÂLDE KARŞI TARAFTA BAĞLAYICI BEKLENTİ OLUŞTURULMASI GÜVEN SORUMLULUĞU DOĞURUR.

Müzakere boyunca “kararın kesinleştiği” izlenimi verilerek karşı tarafın ciddi harcama ve organizasyonlara yönlendirilmesi; akabinde sebepsiz cayma, menfi zarar tazminini gündeme getirmiştir. Mahkeme, dürüstlük kuralına aykırı bu davranış biçimini culpa in contrahendo kapsamında sorumluluk nedeni saymıştır.
Künye: Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, E.1997/6603, K.1997/8864, 15.09.1997.

GÖRÜŞME AŞAMASINDA GENEL DAVRANIŞ VE KORUMA YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN İHLÂLİ, BELGELİ MENFİ ZARAR ÜZERİNDEN TAZMİN EDİLİR.

Yanlış/eksik bilgi verilmesi, sırların izinsiz kullanımı ve güven bozucu tavır, güven sorumluluğu çerçevesinde değerlendirilmiş; menfi zarar sınırları aşılmadan tazminata hükmedilmiştir.
Künye: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.1992/13-213, K.1992/315, 06.05.1992.

GÜVEN İHLALİNDE BAĞLAM–TARAF KONUMU–DAVRANIŞ DESENİ BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLİR; FIRSAT KAYBI SOMUTLANMADIKÇA TAZMİN EDİLMEZ.

Yüksek Mahkeme, haklı güvenin varlığını ve ihlâlini tespit ederken tarafların ekonomik–mesleki gücünü, müzakerelerin yoğunluğu/süresini, verilen taahhüt ve bilgi setlerini toplam hâlinde tartmış; fırsat kaybı talebinde somut alternatifin ispatını aramıştır.
Künye: Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2012/1220, K.2013/239, 13.02.2013.

Kaynak : Yargıtay Karar Arama Resmi Sitesi

Sonuç ve Tavsiyeler

Culpa in contrahendo, sözleşme öncesi güvenin korunmasına odaklı, dürüstlük kuralı eksenli bir sorumluluk alanıdır. Dosya stratejisi; görüşme kronolojisi, yazışmalar, NDA/LOI, masraf belgeleri ve fırsat kaybı ispatı üzerine kurulmalıdır. Uyuşmazlığın niteliğine göre belirsiz alacak davası, ihtiyati tedbir ve delil tespiti araçları birlikte düşünülmelidir.

Talep ederseniz, bu metne LOI/NDA şablonları, menfi zarar hesap çizelgesi ve müzakere etik kuralları kontrol listesi ekleyebilirim; mevcut iç linkleri koruyarak sayfayı daha da zenginleştiririm.