Kefalet Sözleşmesinde Eşin Rızası (TBK 584)

Kefalet sözleşmesi veya kefillikte eş rızası, aile hayatını ve borçlar hukukunu yakından ilgilendiren hukuki bir kurumdur. Türk Borçlar Kanunu m.584, evli kişinin kefil olmasını eşin yazılı rızası koşuluna bağlayarak aile ekonomisini normatif düzlemde güvence altına alır. Kefalet, niteliği gereği ikincil ve yüksek riskli bir borç doğurur; dolayısıyla aile bütçesinin, aile içi irade denetiminden geçmeksizin ağır yükümlülüklerle karşı karşıya bırakılmasını önlemek TBK 584’ün merkezî amacıdır. Bu nedenle eş rızası sıradan bir şekil unsuru değil, kurucu geçerlilik şartıdır: rıza yoksa kefalet baştan itibaren kesin hükümsüzdür. Aşağıda, maddenin dogmatik çerçevesini, uygulamadaki kilit ayrımları ve Yargıtay içtihatlarıyla sistematik biçimde ele alıyoruz.

TBK 584 Eşin Rızası Nedir? (Kefalet Sözleşmesinde Eşin Rızası Zorunluluğu)

Eş rızası, kefalet sözleşmesinin kurulabilmesi için en geç sözleşmenin imzası anında verilmesi gereken adi yazılı irade açıklamasıdır. Askıda hükümsüzlük veya “sonradan icazet” kurumu burada işleyemez; rızanın sonradan verilmesi kefaleti diriltmez. Rızanın fonksiyonu, yalnızca “haberdar etme” değildir; rıza, kefalet borcunun doğumuna katılma iradesidir. Bu sebeple rıza, kefalet metni üzerinde eşin imzasıyla sağlanabileceği gibi, ayrı bir yazılı rıza belgesiyle de verilebilir; ikinci durumda rızanın hangi kefalete ilişkin olduğu (borçlu, alacaklı, tarih, azami tutar gibi) unsurlar tereddütsüz anlaşılmalıdır. Aksi hâlde rızanın konusunu belirleme imkânsızlaşır ve geçerlilik tartışmalı hâle gelir.

Rıza aranmasının temel gerekçesi, aile birliğinin ekonomik istikrarıdır. Bu amaç, hem rızanın zamanı hem de kapsamı yorumlanırken belirleyici ölçüttür. Örneğin eş rızasının, kefaletin türünü (adi/müteselsil), azami limitini veya süresini sınırlandıracak şekilde içeriksel çerçeve koyması mümkündür. Uygulamada bu çerçevenin aşılması, çoğu kez kısmi hükümsüzlük tartışmasını gündeme getirir; rızanın elverdiği sınırlar içinde sözleşmeyi ayakta tutmak, kalan kısım yönünden hükümsüzlük kabul etmek doktrinde baskın çözümdür.

Kefaletin Şekli (TBK 583) ile Eş Rızasının İlişkisi (TBK 584)

Kefalet sözleşmesi, TBK m.583 uyarınca yazılı şekle tabidir ve kefilin el yazısıyla azami sorumluluk tutarı, tarih ve (varsa) müteselsil/adi tercihine ilişkin unsurları içermelidir. Bu unsurlardan biri eksikse, kefalet başlı başına geçersizdir; eş rızasının varlığı, TBK 583’teki sakatlığı telafi etmez. Bu bakımdan geçerlilik denetimi iki katmanlıdır: (i) kefaletin kendi şekli (TBK 583), (ii) eşin rızası (TBK 584). Her iki katman tamam olmadıkça sözleşme ayakta durmaz. Uygulamada en sık karşılaşılan hata, bankaca hazırlanan matbua metinlerde azami tutarın el yazısıyla belirtilmemesi veya tarihin belirsiz bırakılmasıdır; böyle dosyalarda eş rızası tam olsa dahi kefalet geçersiz sayılabilmektedir.

Eş Rızasının Zamanı ve Kapsamı (TBK 584/1–2)

Rıza, sözleşmeden önce veya en geç sözleşme kurulurken verilmelidir. Sözleşme kurulduktan sonra getirilen “onay” açıklamaları, eş rızasının kurucu niteliği nedeniyle hukuki sonucu değiştirmez. Ayrıca kefalet sözleşmesinde sonradan yapılan değişiklikler bakımından, TBK m.584/2, kefil aleyhine sonuç doğuran değişikliklerde yeniden eş rızası arar. Buna; limit artışları, adi kefaletten müteselsil kefalete dönüş, teminatların önemli ölçüde zayıflatılması gibi ağırlaştırıcı işlemler örnek verilebilir. Buna karşılık, kefil lehine veya objektif olarak önemsiz kabul edilebilecek düzenlemelerde yeniden rıza aranmayabilir; ancak “önemsiz” nitelendirmesi somut olayın risk profilinde ölçülür ve geniş yoruma elverişli değildir.

Ticari ve Mesleki Kefaletlerde Eş Rızası İstisnası (TBK 584/3)

Kanun, bazı mesleki/ticari durumlarda eş rızası aramaz. Ticaret siciline kayıtlı ticari işletme sahibinin işletmesiyle ilgili kefaletleri; ticaret şirketi ortağı/yöneticisinin şirket işleriyle ilgili kefaletleri; esnaf–sanatkâr siciline kayıtlı kişilerin mesleki kefaletleri; belirli faiz destekli veya kooperatif/kamu kaynaklı kredi kefaletleri bu kapsamdadır. Ancak istisnalar dar yorumlanır: “ilgili olma” koşulunun soyut beyanlarla değil, faaliyet konusu, kredi sözleşmesi, iç ilişki ve hesap hareketleriyle somut ispatı gerekir. Aksi hâlde eş rızası aranır. Zaman bakımından da önemlidir: istisnaların yürürlüğe giriş tarihi öncesi kefaletlerde, geriye dönük uygulanmaları mümkün değildir; bu nedenle dosyada kuruluş tarihleri titizlikle tespit edilmelidir.

İcra Kefaleti ve Teminat Amaçlı Sözleşmelere Kıyasen Uygulama (TBK 603)

Uygulamada “icra kefaleti” diye anılan, takip/haciz sırasında düzenlenen kısa kayıtların, TBK 583–584’ün şekil ve rıza rejimine aynen tâbi olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Haciz zabtına düşülen standart ibareler, kefilin el yazısıyla azami tutarı ve tarihi içermiyorsa; eş rızası da yoksa, kefalet geçerli değildir. Öte yandan TBK m.603 gereği, teminat amacı güden garanti, borca katılma, kredi emri ve üçüncü kişinin fiilini üstlenme gibi sözleşmelerde de kefaletin şekil/ehliyet kuralları kıyasen uygulanır; aval bu kapsam dışındadır. Bu çerçeve, pratikte “kefaletin adını değiştirerek şekil ve rıza denetimini dolanma” girişimlerine karşı filtre işlevi görür.

İcra ve ödeme emri pratikleri için bkz. Kiracının Tahliyesi Davası (Örnek 13 – tebligat, takip ve ödeme disiplinine ilişkin yardımcı notlar).

Zaman Bakımından Uygulama ve Geçiş (Eski BK – TBK – Değişiklik Tarihleri)

Kefalet hangi tarihte kurulmuşsa, geçerlilik öncelikle o tarihte yürürlükte bulunan hükümlere göre değerlendirilir. 818 sayılı BK döneminde usulüne uygun kurulmuş bir kefalet, yalnız TBK 584 sonradan yürürlüğe girdi diye geriye etkili biçimde geçersiz sayılamaz. Aynı şekilde TBK 584/3’teki istisnalar, yürürlüğe giriş tarihinden önce kurulan kefaletlere tatbik edilemez. Uygulamada bu kronoloji çoğu kez gözden kaçtığı için, dosyada sözleşme ve değişiklik tarihlerinin eksiksiz belirlenmesi kritik önemdedir.

 Tahliye Taahhütnamesinde Eş Rızası

Aile konutu olarak kullanılan kiralanan bakımından düzenlenen tahliye taahhütnamesi, TBK m. 352/1’in yazılılık ve belirli tarih şartlarını taşısa dahi, TMK m. 194 uyarınca diğer eşin açık ve yazılı rızasıyla desteklenmediğinde ileri sürülebilirlik açısından ciddi bir geçerlilik riski taşır; bu nedenle rıza, taahhüdün kurulduğu anda ve somut olaya özgülenmiş şekilde (kiralananın adresi, kira sözleşmesinin tarihi/numarası ve boşaltma tarihi açıkça belirtilerek) aynı metin üzerinde veya ayrı bir rıza belgesiyle alınmalı, aksi hâlde kiraya verenin taahhüt tarihinden itibaren bir ay içinde başlatacağı süreçte “aile konutu” savunmasıyla taahhüdün bertaraf edilmesi gündeme gelebilir.

Kontrol Listesi (Kefalet Sözleşmesinde Eşin Rızası)

• Rızayı Sonradan Alma: Kuruluş anını geçen rızalar geçerlilik kazandırmaz.
• Ayrı Rıza Belgesinde Bağ Kurmama: Hangi kefalete rıza verildiği açık değilse, rıza tartışmalı olur.
• TBK 583 İhmali: El yazısıyla azami tutar/tarih eksikse, eş rızası tam olsa bile kefalet düşer.
• Aleyhe Değişiklikte Yeni Rızayı Unutma: Limit artışı, müteselsile dönüş vb. işlemlerde yeniden rıza zorunludur.
• İstisnayı Genişletme: “Şirketle ilgili” ibaresi, gerçek işlem bağlantısıyla ispatlanmalıdır.
• İcra Kefaletinde Şekil Varsayımı: Haciz zabtı üstü kısa ibareler, 583–584 denetimini geçmez.

Yargıtay İçtihatları (Kefalette Eş Rızası)

Eski Bk Döneminde Kurulan Kefaletin, Tbk 584’le Sonradan Geçersiz Sayılması Mümkün Değildir

Mahkeme, eş rızası bulunmadığı gerekçesiyle kefaleti TBK 584’e dayanarak geçersiz saymış; oysa sözleşme eski BK döneminde kurulmuştur. Yüksek Daire, zaman bakımından uygulama ilkesine dayanarak, kefaletin kurulduğu tarihteki hukuka göre geçerliliğinin esas alınması gerektiğini, TBK 584’ün bu dosyada geriye yürüyemeyeceğini belirterek kararı bozmuştur.
Künye: Yargıtay 19. HD, 10.06.2013, E.2013/7678, K.2013/10719.

Eş İmzasının Kefalet Metni Üzerinde Bulunması, Adi Yazılı Rıza Koşulunu Karşılar

İlk derece, “ayrı bir rıza belgesi yok” gerekçesiyle rızayı yok saymış; incelemede eşin imzasının kefalet metni üzerinde yer aldığı tespit edilmiştir. Daire, rızanın aynı metin üzerinde adi yazılı şekilde verilmesinin yeterli olduğunu, ayrıca “rıza” başlıklı bir belge aranamayacağını belirterek, geçerliliğin kabulü gerektiğine hükmetmiştir.
Künye: Yargıtay 11. HD, 03.06.2013, E.2013/8155, K.2013/11444.

İcra Kefaleti, Tbk 583–584 Şartlarına Uymadığında Geçersizdir

Takip dosyasında “kefalet” kaydı, kefilin el yazısıyla azami tutarı ve tarihi içermemekte; ayrıca eş rızası da bulunmamaktadır. Yüksek Daire, haciz zabtına düşülen kısa ibarelerin kefaletin şekil ve rıza denetiminden muaf olmadığını vurgulayarak, böyle bir icra kefaletinin geçerli kabul edilemeyeceğini ve kefilin bu kayıtla takibe maruz bırakılamayacağını ifade etmiştir.
Künye: Yargıtay 8. HD, 23.09.2013, E.2013/14327, K.2013/12865.

Şirket Ortağı/Yöneticisinin Şirketle İlgili Kefaletinde Eş Rızası Aranmaz (Tbk 584/3)

Dosyada ortak/yönetici sıfatıyla verilen kefaletin, şirket finansmanı ile doğrudan ilişkili olduğu ve işlem bağlantısının belgelerle ortaya konduğu anlaşılmıştır. Daire, TBK 584/3 kapsamındaki mesleki-ticari istisnayı uygulayarak eş rızasının aranmaması gerektiğini belirtmiş, bu nedenle rıza yokluğuna dayalı ret kararını bozmuştur.
Künye: Yargıtay 11. HD, 29.04.2015, E.2015/4997, K.2015/6071; Yargıtay 12. HD, 16.03.2015, E.2014/31820, K.2015/5930.

28.03.2013 Öncesi Kefaletlerde 584/3 İstisnaları Uygulanamaz

Mahkeme, faiz destekli krediye ilişkin istisnayı kefalete tatbik etmiş; ancak kefalet tarihi istisnanın yürürlüğünden öncedir. İstinaf denetiminde, istisnaların geriye yürümeyeceği vurgulanmış, kuruluş tarihinin belirleyici olduğu, bu nedenle eş rızasının aranması gerektiği belirtilerek ilk derece kararı kaldırılmıştır.
Künye: İstanbul BAM 16. HD, 05.04.2019, E.2017/1596, K.2019/734.

Somut dosyanız için metin taslağı, rıza belgesi ve risk analizi desteği alabilirsiniz. Bkz. “Ankara Avukat“