Haczedilemeyen Mallar ve Haklar Nelerdir?
İİK md. 82 Kapsamında Haczi Kabil Olmayan Mallar ve Haklar
İcra ve İflas Hukukunda Haciz Ne Demektir?
İcra ve İflas Hukuku, borçlarını ödemeyen kişilere karşı alacaklıların haklarını korumak ve bu alacakları tahsil etmek amacıyla devlet güvencesi altında düzenlenmiş prosedürleri içerir. Haciz, bu prosedürlerden biridir ve borçlunun malvarlığına devlet eliyle el konulmasını ifade eder. Borçlunun mal ve haklarının alacaklıların talebi üzerine belirli bir süreç dahilinde haczedilmesi, borçlunun ödeme yapmaması durumunda uygulanan bir yaptırımdır. Bu durumda borçlu icra takibine itiraz etmemiş veya borçtan kurtulma davası açmamışsa haciz tehdidi ile karşı karşıya kalabilir. Bu konuda detaylı bilgi için bkz: “İlamsız Ödeme Emrine İtiraz Dilekçesi”
Haciz işlemi, borçlunun malvarlığının alacak miktarını karşılayacak kadarına uygulanır. Ancak bu süreçte, borçlunun ve ailesinin temel yaşam ihtiyaçlarını korumak amacıyla bazı mal ve hakların haczedilmesi yasaklanmıştır. Haciz işleminin amacı, alacaklı ile borçlu arasındaki ekonomik dengeyi sağlamak ve her iki tarafın da temel haklarını korumaktır.
Haczi Mümkün Olmayan Mal (Haczedilmezlik) Ne Demektir?
Haczedilmezlik, borçlunun yaşamını ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesi için kanun koyucu tarafından belirlenmiş olan mal ve hakların haciz kapsamı dışında tutulmasıdır. Türk Hukuku’nda bu koruma, borçlunun sosyal ve ekonomik haklarının korunması amacıyla oluşturulmuştur. Haczi mümkün olmayan mallar arasında borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli araç ve gereçler, haline münasip konut ve öğrenci bursları yer alır.
Haczedilmezlik düzenlemeleri, sosyal devlet ilkesi gereği bireylerin asgari yaşam standartlarının korunmasını hedefler. Bu düzenleme sayesinde, borçlunun ve ailesinin temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik eşyalar haciz kapsamından çıkarılarak adil bir borç-alacak dengesi sağlanır. Haczedilmezlik hükümleri, İcra ve İflas Kanunu’nun 82. ve 83. maddelerinde ayrıntılı şekilde belirtilmiştir.
Haczedilmezlik Değerlendirmesini Yapmakla Yetkili Organ
Haczedilmezlik hükümlerinin uygulanmasında değerlendirme yetkisi icra müdürlüklerine aittir. Alacaklı, icra müdürlüğüne başvurarak borçlunun malvarlığının haczedilmesini talep ettiğinde, icra müdürü talebi inceler ve kanunlara uygun şekilde işlem yapar. İcra müdürü, borçlunun haczedilmesi talep edilen mal ve haklarının kanunen haczedilip edilemeyeceğini değerlendirmekle yükümlüdür.
Eğer icra müdürü tarafından kanuna aykırı şekilde haciz işlemi gerçekleştirilirse, borçlu, “haczedilmezlik şikâyeti” yoluyla icra mahkemesine başvurabilir. Mahkeme, söz konusu mal veya hakkın haczedilmezlik kapsamına girip girmediğini değerlendirerek bir karar verir. Bu süreç, hem borçlunun hem de alacaklının yasal haklarının korunmasını sağlar.
Hukuksal Düzenlemelerde Haczedilemeyen Mallar ve Haklar
Haczedilemeyen mallar ve haklar, Türk hukukunda çeşitli yasal düzenlemelerle korunmaktadır. Bu düzenlemeler, borçlunun yaşamını sürdürebilmesi ve ailesinin temel ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için bazı mal ve hakların haczedilemeyeceğini açıkça belirtir.
Başlıca düzenlemeler arasında İcra ve İflas Kanunu, Medeni Kanun, Sosyal Güvenlik Kanunu ve İş Kanunu sayılabilir. Örneğin, İcra ve İflas Kanunu’nun 82. ve 83. maddeleri haczedilemeyen malları ayrıntılı bir şekilde düzenler. Aynı zamanda, devlet malları, kamu hizmetinde kullanılan araçlar, öğrenci bursları ve yoksulluk nafakası gibi birçok mal ve hak, farklı kanunlarla haciz kapsamı dışında bırakılmıştır.
Tamamı Haczedilemeyen Mallar ve Haklar
Tamamı haczedilemeyen mallar, hiçbir koşulda hacze konu edilemeyen mal ve haklardır. Bu mallar, borçlunun ve ailesinin temel yaşam standartlarını korumak amacıyla kanunla güvence altına alınmıştır. Örneğin:
- Devlet malları ve kamu hizmetinde kullanılan araçlar.
- Borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli araç ve gereçler.
- Borçlunun haline münasip evi.
- Borçlunun ailesinin geçimi için gerekli temel ev eşyaları.
- Yoksulluk nafakası ve öğrenci bursları.
Bu mallar, borçlunun yaşamını sürdürebilmesi ve ekonomik faaliyetlerine devam edebilmesi için korunmuştur. Alacaklının taleplerinin karşılanması amacıyla borçlunun temel yaşam şartlarından feragat etmesi beklenemez.
Medeni Kanun Kapsamında Haczedilemeyecek Haklar
Medeni Kanun, kişiye sıkı sıkıya bağlı hakların haczedilemeyeceğini düzenler. Bu haklar, bireyin manevi ve ekonomik bütünlüğünü korumak amacıyla oluşturulmuştur. Örneğin, manevi tazminat alacakları, intifa hakkı ve oturma hakkı devredilemediği gibi hacze de konu olamaz.
Ayrıca, yoksulluk nafakası gibi bireyin temel geçim kaynaklarını koruyan düzenlemeler de haczedilemezlik kapsamındadır. Medeni Kanun’un bu düzenlemeleri, bireyin ve ailesinin asgari yaşam standartlarını sürdürebilmesini amaçlar ve sosyal adalet ilkesine hizmet eder.
İcra ve İflas Kanunu’nda Düzenlenen Haczedilemeyen Mallar ve Haklar
İcra ve İflas Kanunu’nun 82. ve 83. maddeleri, borçlunun ve ailesinin temel yaşam standartlarını koruyabilmesi için belirli malları haczedilemez olarak düzenlemiştir. Bu düzenlemeler, borçlunun ekonomik faaliyetine devam edebilmesini, ailesinin asgari yaşam ihtiyaçlarını karşılamasını ve temel haklarını korumasını hedefler. Örneğin:
- Borçlunun bedeni çalışmasıyla geçimini sağladığı araç ve gereçler (örneğin, bir terzinin dikiş makinesi veya bir avukatın kitapları).
- Borçlunun haline münasip konutu.
- Borçlunun ailesinin geçimi için gerekli olan süt veren hayvanlar, tohumluk veya tarım aletleri.
- Evdeki lüzumlu eşyalar (örneğin, bir adet buzdolabı veya yatak).
Bu düzenlemeler, borçlunun yalnızca alacaklıyı tatmin etmek için tüm malvarlığını kaybetmesinin önüne geçerek adaletli bir denge kurar. Ancak kanunun açıkça belirttiği bu haczedilemezlik sınırları dışında kalan mallar, borçlunun borcuna karşılık alacaklıya tahsis edilebilir.
Kanunda ayrıca, borçlunun geçim şartlarını dikkate alarak “haline münasip ev” kavramına yer verilmiştir. Eğer borçlu, yaşam standartlarını aşan bir evde oturuyorsa, bu ev satılabilir ve elde edilen gelirden, borçlunun daha uygun bir konut edinebileceği miktar ayrıldıktan sonra alacaklıya ödeme yapılabilir.
Özel Kanunlarda Düzenlenen Haczedilemeyen Mallar ve Haklar (Devam)
Özel kanunlarda düzenlenen haczedilmezlik hükümleri, borçlunun ekonomik ve sosyal haklarını korumayı amaçlar. Öne çıkan bazı düzenlemeler şunlardır:
- Sosyal Güvenlik Kanunu: Emekli maaşları genel olarak haczedilemez. Ancak bu maaşların nafaka borçları veya sosyal güvenlik prim borçları gibi istisnai durumlar için haczedilebileceği belirtilmiştir.
- Elektronik Haberleşme Kanunu: Abonelere tahsis edilen telefon numaraları, frekanslar ve internet alan adları haczedilemez.
- Köy Kanunu: Köyün ortak malları, örneğin meralar ve köy bütçesi, devlet malı sayıldıkları için haczedilemez.
- Hayvanları Koruma Kanunu: Evcil hayvanlar ticari bir amaçla yetiştirilmediği sürece haczedilemez.
Bu düzenlemeler, sadece borçlunun değil, kamu hizmetlerinin sürdürülebilirliği ve bireysel hakların korunmasını da sağlamayı hedefler. Ayrıca, ticari olmayan ve toplumun genel refahını ilgilendiren varlıklar da hacizden muaf tutulur.
Bir Kısmı Haczedilemeyen Mallar ve Haklar
Bir kısmı haczedilemeyen mallar, belirli bir oranının haczedilebileceği mal ve hakları ifade eder. Bu durum özellikle maaş ve ücretler gibi gelir unsurları için geçerlidir. Örneğin:
- Borçlunun maaşının dörtte biri haczedilebilir. Ancak bu miktar, borçlunun ve ailesinin geçimini sağlayacak tutarın altına düşemez.
- İş Kanunu’na göre işçinin maaşının dörtte birinden fazlası haczedilemez. Bu koruma, borçlunun ve ailesinin temel geçimini sağlamayı amaçlar.
- Emekli maaşları, borçlunun açık muvafakati olmadan haczedilemez. Ancak nafaka borçları ve sosyal güvenlik prim borçları için bu maaşlara kısmen haciz uygulanabilir.
Bu hükümler, borçlunun temel yaşam koşullarını korurken alacaklının da haklarını dikkate alır. Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, maaşın haczi sırasında borçlunun ekonomik yaşamını sürdürebilmesi esastır. Bu sayede, alacaklı ve borçlu arasındaki ekonomik denge korunmuş olur.
Haczedilmezlik Şikâyeti Nedir? Nasıl Yapılır?
Haczedilmezlik şikâyeti, kanunen haczedilemeyecek bir mal veya hakkın haczedilmesi durumunda borçlunun, bu işlemin iptali için icra mahkemesine başvurma hakkıdır. Şikâyet, borçlunun temel haklarını koruyan önemli bir yasal mekanizmadır.
Borçlu, haczedilmezlik şikâyetini haczin öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde icra mahkemesine yapmalıdır. Ancak, kamu düzenini ilgilendiren durumlarda bu süre aranmaz. Örneğin, devlet mallarının haczedilmesi durumunda süre sınırı olmaksızın şikâyet edilebilir.
Şikâyet dilekçesinde, haczin hangi mal veya hak için yapıldığı, bu mal veya hakkın neden haczedilemeyeceği ve dayanak mevzuat açıkça belirtilmelidir. İcra mahkemesi, yapılan başvuruyu değerlendirerek haczin kaldırılmasına ya da devamına karar verir. Bu süreç, borçlunun haklarını korumak açısından büyük önem taşır.
Sıkça Sorulan Sorular
Hangi Mallar Haczedilemez?
2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenen devlet malları, borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli araçlar, haline münasip konut ve öğrenci bursları haczedilemez.
Haciz Konulamayacak Alacaklar Nelerdir?
Devri mümkün olmayan alacaklar, sosyal yardımlar ve yoksulluk nafakası gibi borçlunun temel yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan haklar haczedilemez.
Evde Haczedilemeyecek Şeyler Nelerdir?
Evdeki lüzumlu eşyalar, örneğin bir adet buzdolabı, çamaşır makinesi, yatak ve masa gibi eşyalar haczedilemez. Ancak bu eşyaların birden fazlası bulunuyorsa, bir tanesi borçluya bırakılarak diğerleri haczedilebilir.
Emekli Maaşı Haczedilebilir Mi?
Emekli maaşlarının haczi, Türkiye’de yasal düzenlemelerle sınırlandırılmıştır. Genel kural olarak, emekli maaşları haczedilemez; ancak bazı istisnai durumlar mevcuttur. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 93. maddesine göre, emekli maaşları, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) alacakları ve nafaka borçları dışında haczedilemez. Bu kapsamda, SGK’nın prim veya Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) gibi alacakları varsa, emekli maaşının dörtte biri (%25) oranında kesinti yapılabilir.
Nafaka borçları da emekli maaşının haczedilebileceği durumlardan biridir. Mahkeme kararıyla belirlenen nafaka borçları için, alacaklının talebi üzerine emekli maaşından kesinti yapılabilir. Bu durumda, kesinti oranı nafaka borcunun miktarına bağlı olarak değişir.
Bunun dışında, emekli maaşının haczedilebilmesi için borçlunun açık rızası gereklidir. Özellikle bankalarla yapılan kredi sözleşmelerinde, emekli maaşından kesinti yapılmasına dair muvafakat verilmişse, banka borçları nedeniyle maaştan kesinti yapılabilir. Ancak, Yargıtay’ın son kararlarına göre, kredi sözleşmesi sırasında alınan bu tür muvafakatnameler geçersiz sayılmaktadır. Dolayısıyla, bankaların emekli maaşına borçlunun rızası olmadan bloke koyması hukuka aykırıdır.
Vergi borçları konusunda ise, emekli maaşlarının haczi tartışmalıdır. Bazı görüşlere göre, vergi borçları için emekli maaşına haciz konulamazken, bazı durumlarda haciz uygulanabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle, vergi borçlarıyla ilgili olarak emekli maaşının haczi konusunda dikkatli olunmalı ve gerekirse hukuki danışmanlık alınmalıdır.
Sonuç olarak, emekli maaşları genel olarak haczedilemez; ancak SGK alacakları, nafaka borçları ve borçlunun açık rızası durumlarında haciz uygulanabilir. Emeklilerin, maaşlarına haciz konulması durumunda yasal haklarını bilmesi ve gerektiğinde hukuki yollara başvurması önemlidir.
Öğrenci Bursu Haczedilir Mi?
Hayır, öğrenci bursları, İcra ve İflas Kanunu’na göre haczedilemez.
Nafaka Haczedilir Mi?
Yoksulluk nafakası haczedilemez. Ancak bazı istisnai durumlarda nafaka borçları, emekli maaşlarından tahsil edilebilir.
İşyerinde Haczedilemeyecek Mallar Nelerdir?
Borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan araç ve gereçler, örneğin bir terzinin dikiş makinesi veya bir marangozun aletleri haczedilemez.
Haczedilemeyen Mallar Haczedilirse Ne Olur?
Borçlu, haczedilmezlik şikâyeti başvurusunda bulunarak bu işlemin iptal edilmesini sağlayabilir. İcra mahkemesi, başvuruyu değerlendirerek haczin kaldırılmasına karar verebilir. Bu konuda detaylı bilgi için bkz: “İcra Dosyası Nasıl Kapanır?”
Haczedilmezlik Şikâyet Dilekçesi Örneği
ANKARA İCRA HUKUK MAHKEMESİNE
ŞİKAYET EDEN (BORÇLU): [Ad Soyad]
VEKİLİ: Av. Çağrı AYBOĞA
KARŞI TARAF (ALACAKLI): [Ad Soyad veya Şirket Adı]
DAVA KONUSU: Haczedilmezlik şikâyetimizden ibarettir.
AÇIKLAMALAR:
- [Detaylı olay açıklaması yapılır. Örneğin, “Borçluya ait olan ve mesleğini sürdürmesi için gerekli olan dikiş makinesi haczedilmiştir. Bu durum İcra ve İflas Kanunu 82. maddesine aykırıdır.”]
HUKUKİ DELİLLER: Haciz tutanakları ve diğer belgeler.
HUKUKİ NEDENLER: İcra ve İflas Kanunu 82. ve ilgili mevzuat.
TALEP VE SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerle, haczedilen mal üzerindeki haczin kaldırılmasını talep ederim.
Saygılarımla,
[Ad Soyad] Vekili
Av. Çağrı AYBOĞA
