Çalışma ve iş hayatı her nasıl başlıyorsa bir gün son bulması da kaçınılmazdır. Kişiler birçok farklı sebeple çalışmakta olduğu işlerden ayrılabilirler.
İşçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi ölüm, emeklilik, fesih ve kanunda öngörülen diğer hallerde son bulabilir. İş ilişkisinin sona ermesi durumunda akıllara gelen ilk soru tarafların birbirlerine karşı ileri sürebileceği herhangi bir alacak hakkının olup olmadığıdır.
Özellikle ekonomik olarak işverene göre zayıf konumda olan işçiler, haklarını tam anlamıyla bilmedikleri için hak ettiği tutarlardan çok daha az tazminatlar ile işten ayrılmaktadırlar.
Diğer taraftan herhangi bir alacak hakkı doğmamış olan işçiye hatalı ödeme yapan işveren de mağduriyet yaşayabilmektedir. Bahsi geçen olumsuzlukların önüne geçmek için iş ilişkisinin başından sonuna değin uzman bir hukukçu desteği olan önleyici hukuk hizmeti alınmalıdır.
Ayboğa+Partners Avukatlık Bürosu, İş Hukuku alanında uzman bir ekip ile işçi ve işveren uyuşmazlıklarında önleyici ve çözümleyici hukuk hizmeti vermektedir.
Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı bir işverene bağlı olarak aynı işyerinde veya bir işverenin farklı işyerlerinde toplam en az 1 yıl çalışmış olan işçinin hizmet süresi boyunca verdiği emeği karşılığı yıpranma payıdır.
İşçiye, işyerinde çalıştığı her yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti tutarında verilen tazminat türüdür.
Kıdem Tazminatının Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatı, iş ilişkisinin sona erdiği her hal ve durumda doğmaz. Temel olarak üç şart bulunmaktadır:
İş Kanununa göre, bir işverene bağımlılık ilişkisi içerisinde belirsiz süreli iş sözleşmesi bağlamında çalışan olmak, yani işçi olmak.
İşverenin işyerinde/işyerlerinde en az 1 yıl sürekli olarak çalışmış olmak
İşçinin haklı nedenle ya da işverenin haksız nedenle feshi mevcut olmalıdır. Fesih işleminin dayanağı ve kim tarafından yapıldığı ayrıca incelenmelidir. Şayet kıdem tazminatının doğumu için dikkat edilmesi gereken şart budur, çünkü uygulamada gerek işçiler gerek işverenler ilk iki şartı bilmekte ancak; fesih şartının uygun bir şekilde gerçekleşip gerçekleşmediğinin bilincinde değildirler.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı işçinin son giydirilmiş brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Hatta, eğer işçiye feshe ilişkin ihbarda bulunulmuş ve bu ihbar öneli esnasında işçinin maaşında bir artma meydana gelirse kıdem tazminatı arttırılmış miktar üzerinden hesaplanacaktır.
Bununla birlikte, işçiye ihbar öneli tanınması gerekirken tanınmadan iş sözleşmesi feshedilir ve verilmesi gerekirken verilmeyen ihbar öneli içerisinde diğer işçiler için maaş artışı meydana gelirse kıdem tazminatı bu ücret üzerinden hesaplanır.
İşçinin 1 yıllık çalışmasına karşılık 30 günlük giydirilmiş brüt ücret alacağı kıdem tazminatı olarak verilecektir. Bir yıldan sonraki süreler için ise oran orantı ilişki kurulur.
Örneğin;
Asgari ücretli olarak çalışan Mehmet’in aynı işveren nezdinde toplamda 8 yıl 3 ay kıdemi bulunmaktadır. İş sözleşmesini 17.04.2023 tarihinde emekli olması sebebiyle fesheden Mehmet’in kıdem tazminatı alacağı hesaplanırken dönemin brüt asgari ücreti olan 10.008TL 8 yıl ile çarpılır.
Buna ek olarak 3 ay bir yılın dörtte biridir, dolayısıyla 30 günlük brüt ücret olarak hesaplamada esas alınan 10.008TL’nin de dörtte biri alınacaktır. Böylelikle Mehmet’in toplam kıdem tazminatı alacağı 82.566TL’dir.
Kıdem Tazminatına İlişkin Kanun
Kıdem tazminatının detaylı bir şekilde düzenlendiği hüküm 1475 Sayılı eski İş Kanunu’nun halen geçerli olan 14. maddesidir. Bu kanundaki ilgili düzenleme doğrudan kıdem tazminatının şartlarını, muhataplarını ve dayanaklarını açıkça düzenlemektedir.
Bedelli Askerlik ve Kıdem Tazminatı
Bedelli askerliğin ilk uygulanmaya başlandığı dönemde henüz diğer hukuki alanlara etkisi tam olarak saptanamayıp şekillendirilemediğinden bedelli askerlik hizmetine gitmiş biri için kıdem tazminatına hak kazanamayacağı görüşü mevcuttu. D
aha sonra 26.06.2019 tarihli 7179 sayılı kanun ile bedelli askerlik kanunu değiştirilmiştir. Önceki kanunun aksine bu kanunda, bedelli askerlik hizmetini yerine getirenlerin ücretsiz izinli sayılacağına dair herhangi bir ibare yer almamaktadır.
Askerlik süresi 1 ay olarak değiştirilmiş ve işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağı görüşü kabul edilmeye başlanmıştır.
Bir gün bile olsa bedelli askerlik hizmetini yapacak olan bir kişi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bölge Adliye Mahkemelerinin bu hususta vermiş oldukları emsal kararlar ile konu üzerindeki tartışma ortadan kalkmıştır.
Kıdem Tazminatında Tavan Ücret ve Gecikme Faizi
Her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan kıdem tazminatı tavanı 2023 yılı için 19.982,83TL’dir. Gecikme faizi bakımından; bankalarca bir yıl vadeli mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı araştırılarak gecikme tazminatı talebinde bulunulabilir.
İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Almaya Hak Kazanır?
İşçinin feshinin haklı sebebe dayandığı ya da işverenin feshinin haksız nedene dayandığı fesihler kıdem tazminatının ön koşulunu sağlamaktadır. İşçi taradından yapılacak fesih işleminin de dayandığı haklı nedenler sınırlıdır;
- Sağlık koşullarına ayrılık sebebiyle haklı fesih: işin niteliği gereği işçinin sağlığı zarar görüyor ya da olası bir tehlike altındaysa
- İşçinin ücret alacağının ödenmemesi sebebiyle haklı fesih: aylık ücret, fazla mesai ücretinin hiç veya devamlı eksik ödenmesi söz konusuysa
- İşveren; işçiye karşı tehdit, hakaret, cinsel taciz ve mobbing suçlarını işlediyse ya da bir başka iş arkadaşının bu eylemleri yapması halinde işverenine başvurması ancak gerekli önlemleri alınmadıysa
- Erkek işçiler bakımından askerlik hizmeti nedeniyle feshedildiyse (yukarıda da açıklandığı üzere bedelli askerlik için fesih durumunda da kıdem tazminatına hak kazanılır)
- İş koşullarında esaslı değişiklik: İş Kanunu’nda işçinin haklı nedenle fesih sebebi olarak düzenlenen iş koşullarında esaslı değişiklik ancak işçinin yazılı rızasına dayanılarak yapılırsa hukuka uygun hale gelecektir.
- Emekli olmak: İşçinin yasal olarak emeklilik hakkı doğmuş ise kıdem tazminatına kendiliğinden hak kazanır.
- Kadın işçiler bakımından evlilik: Yalnızca kadın işçilere tanınan bu durumda kadın işçi evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş akdini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. Bir yılın geçmesinden itibaren yapılacak fesihlerde kıdem tazminatı hakkı doğmaz.
- Sendika yöneticiliği halinde: İşçi sendikal faaliyetler için işi askıya alabilir. Böyle bir durumda işveren, işçiye bazı kolaylıklar ve öncelikler sağlamak zorundadır. İşçi, sendika yöneticisi olduğu gerekçesiyle iş akdini feshederek kıdem tazminatını talep edebilirm.
- İşçinin ölümü halinde: İşçinin yasal mirasçıları kıdem tazminatı talebinde bulunabilir.
Kıdem Tazminatı Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 1. maddesi uyarınca;
“İş Kanununa göre işçi sayılan kimselerle işveren veya işveren vekilleri arasında iş akdinden veya iş Kanununa dayanan her türlü hak iddialarından doğan hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesi ile görevli olarak lüzum görülen yerlerde iş mahkemeleri kurulur.”
Açılacak bir işçi alacağı davası, kural olarak davalı ikametgâhında açılabildiği gibi, işçinin işini yaptığı yer mahkemesinde de açılabilir.
İş Mahkemeleri Kanunu 5. Madde “işçinin işini yaptığı işyeri için yetkili mahkemede de bakılabilir. Bunlara aykırı sözleşme muteber sayılmaz.” diyerek bu yetkinin taraflarca anlaşılarak kaldırılmasını/değiştirilmesini de engellemiştir.
Kıdem Tazminatı Ne Zaman Ödenmeli?
İş Kanunu’na göre iş sözleşmesinin sona ermesiyle kıdem tazminatı alacağı muaccel olur ve işçiye ivedilikle ödenmesi gerekir.
Kıdem Tazminatı Hangi Durumlarda Ödenmez?
Yukarıda bahsetmiş olduğumuz şartlardan herhangi birini taşımayan veya fesih bakımından işçinin haksız olması ya da işverenin haklı olması halinde kıdem tazminatı ödenmez.
İşyerinde Aralıklı Çalışma Halinde, Hak Edilmesi Durumunda Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Fasılalı çalışmanın olduğu durumlarda arasında boşluklar olan dönemler de kıdem tazminatı hesabında dikkate alınacaktır. Diğer şartlarında sağlandığından emin olunmak kaydıyla, fasılalı dönemlere ilişkin kıdem tazminatının ödendiğine dair işverence kanıt, delil sunulamaz ise; bu dönemler arasındaki boşluklar süre hesabından düşülerek kıdem tazminatı hesaplanır.
1 Yıllık Çalışanın Kıdem Tazminatı Ne Kadardır?
Tam olarak 1 yıl çalışan ve kıdem tazminatı ön koşulunu sağlayan bir işçi, diğer koşulları da sağlaması halinde 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti kadar kıdem tazminatına hak kazanır.
Kıdem Tazminatı Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?
İş akdinin feshi tarihinden itibaren 5 yıldır.
