Uzlaştırma ve Uzlaşma Nedir?
Ceza hukukunda uzlaştırma, suçtan doğan bir anlaşmazlığın mağdur ve fail arasında, bağımsız ve tarafsız bir uzlaştırmacı gözetiminde çözülmesi sürecidir. Bu süreç, mağdur ile failin, suçun yol açtığı zararların giderilmesine yönelik anlaşma sağlamalarıyla tamamlanır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 253. maddesi uzlaştırma hükümlerini belirler. Bu süreç, davanın taraflarına iletişim kurma ve anlaşma fırsatı sunarak, ceza yargılamasında yargı dışı bir çözüm yolu sağlar.
Uzlaşma ise, bu sürecin başarılı bir şekilde tamamlanarak taraflar arasında varılan nihai anlaşmadır. Hem soruşturma hem de kovuşturma aşamasında uygulanabilen bu yöntem, tarafların özgür iradeleriyle çözüm üretmesine olanak tanır ve ceza mahkemesindeki davaların sonuçlanmasını sağlar.
Uzlaşma / Uzlaştırma Şartları Nelerdir?
Uzlaştırma uygulamasına geçilebilmesi için belirli şartların yerine getirilmesi gerekir. CMK’nın 253. maddesine göre uzlaştırma şu şartlara tabidir:
- Mağdurun gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisi olması gerekir.
- Kamu tüzel kişileri (örneğin, belediyeler veya bakanlıklar) aleyhine işlenen suçlar uzlaşmaya tabi değildir.
- Kural olarak, şikâyete bağlı suçlar uzlaştırma kapsamına alınmıştır.
- Ancak, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve bazı ağır suçlar uzlaştırma kapsamı dışındadır.
Bu şartlar, suçun niteliğine ve tarafların rızasına bağlı olarak uzlaşma sürecinin başlatılmasını sağlar.
Çocuklara Özel Uzlaşma Şartı
Suça sürüklenen çocuklar (18 yaş altı) için, suçun kamu tüzel kişisine karşı işlenmemesi şartıyla, üst sınırı üç yıl veya daha az hapis cezasını gerektiren suçlar uzlaştırma kapsamına girer. Bu suçlar, çocuk faillerin topluma yeniden kazandırılmasına yönelik bir süreçle çözülür. Özellikle çocukların işlediği şikâyete tabi suçlar uzlaştırma kapsamında olup, mağdurun rızası ile süreç başlatılabilir.
Uzlaşma Teklifi Nasıl Yapılmalıdır?
Uzlaşma teklifi, taraflara bizzat yapılmalıdır. Şüpheli, mağdur ya da suçtan zarar gören kişilere yapılan bu teklif, vekâletnamede özel bir yetki olmadıkça tarafların avukatına yapılamaz. Teklifin yapılmasında uzlaştırmacı önemli bir rol üstlenir; bu teklif telefonla yapılamaz, ancak açıklamalı tebligatla taraflara ulaştırılabilir.
Soruşturma Aşamasında Uzlaşma / Uzlaştırma Nasıl Yapılır?
Soruşturma aşamasında uzlaştırma, Cumhuriyet Savcılığı tarafından başlatılır. Savcı, yeterli delil bulunduğuna inanırsa, dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderir. Şüpheli ve mağdur arasında anlaşma sağlanırsa, kamu davası açılmadan süreç sonlandırılır. Aksi takdirde, dava devam eder.
Mahkemede Uzlaştırma Nasıl Yapılır?
Kovuşturma aşamasında mahkeme, davanın uzlaştırma kapsamında olduğunu fark ederse, taraflar arasında bir uzlaştırma girişimi başlatır. Uzlaşma sağlanırsa, mahkeme davayı düşürür. Eğer uzlaşma sağlanmazsa, dava yargılamaya devam eder.
Uzlaşma / Uzlaştırma Kapsamına Giren Suçlar Nelerdir?
Uzlaşma kapsamına giren suçlar, genellikle şikâyete tabi suçlardır. Ancak şikayete tabi olmayıp da uzlaşma kapsamında giren suçlar da mevcuttur.
Uzlaşma kapsamındaki suçların bulunduğu tabloyu aşağıda görebilirsiniz:
| Suç Türü | TCK Maddesi | Uzlaşmaya Tabi mi? | Şikayete Tabi mi? |
|---|---|---|---|
| Kasten Yaralama | TCK 86/1 | Evet | Evet |
| Kasten Yaralama (Nitelikli Hâl) | TCK 86/2 | Evet | Evet |
| Taksirle Yaralama | TCK 89/1-2-3-4 | Evet | Evet |
| Tehdit | TCK 106/1 (Birinci Cümle) | Evet | Hayır |
| Konut Dokunulmazlığının İhlali | TCK 116/1-2 | Evet | Evet |
| İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali | TCK 117/1 | Evet | Evet |
| Kişilerin Huzur ve Sükununu Bozma | TCK 123/1 | Evet | Evet |
| Hakaret | TCK 125/1-2-3.b.c-4 | Evet | Evet |
| Kişinin Hatırasına Hakaret | TCK 130/1-2 | Evet | Evet |
| Haberleşmenin Gizliliğini İhlal | TCK 132/1-2-3 | Evet | Evet |
| Özel Hayatın Gizliliğini İhlal | TCK 134/1-2 | Evet | Evet |
| Hırsızlık | TCK 141 | Evet | Hayır |
| Kullanma Hırsızlığı | TCK 146 | Evet | Evet |
| Mala Zarar Verme | TCK 151/1-2 | Evet | Evet |
| Hakkı Olmayan Yere Tecavüz | TCK 154/1 | Evet | Evet |
| Güveni Kötüye Kullanma | TCK 155/1 | Evet | Evet |
| Dolandırıcılık | TCK 157/1 | Evet | Hayır |
| Kaybolmuş veya Hata Sonucu Ele Geçmiş Eşya Üzerinde Tasarruf | TCK 160 | Evet | Evet |
| Bedelsiz Senedi Kullanma | TCK 156 | Evet | Evet |
Uzlaşma Kapsamında Olmayan Suçlar Nelerdir?
Bazı ağır suçlar, uzlaşma kapsamı dışındadır. Özellikle kamu tüzel kişilerine karşı işlenen suçlar, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar ve organize suçlar uzlaşma kapsamına alınmamıştır.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması ve Uzlaşma/Uzlaştırma
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), sanığın cezasının belirli şartlarla ertelenmesi ve bu süreçte herhangi bir suç işlememesi durumunda, hükmün hiçbir zaman açıklanmaması anlamına gelir. Ancak denetim süresi içinde sanık bir suç işlerse veya mahkemenin belirlediği yükümlülüklere aykırı davranırsa, mahkeme hükmü açıklayarak cezanın infazına karar verir.
HAGB kararı sonrası hükmün açıklanması sürecinde, mahkeme tensip zaptıyla duruşma günü belirler. Ancak, HAGB’ye konu olan suçun uzlaşma kapsamına girdiği tespit edilirse, dava dosyası önce uzlaştırma bürosuna gönderilir. Uzlaştırma girişimleri başarılı olursa, taraflar uzlaştığında kamu davasının düşmesine karar verilir ve hüküm açıklanmaz. Uzlaşma sağlanamadığı takdirde, mahkeme duruşma günü belirleyerek hükmü açıklar ve ceza infaz edilir.
Önemli Not
Aynı davada uzlaştırma kapsamında olmayan bir suç nedeniyle beraat kararı verilmesi halinde uzlaştırma kapsamındaki suçlar açısından uzlaştırma bürosu tarafından uzlaştırma işlemlerinin yapılması gerekir:
Sanık hakkında uzlaştırma kapsamına giren özel hayatın gizliliğini ihlal ve hakaret suçlarının, bu kapsama girmeyen iftira suçu ile birlikte işlendiği iddiasıyla kamu davası açılmasından dolayı 5271 sayılı CMK’nın 253. maddesinin 3. fıkrasının ikinci cümlesi uyarınca uzlaştırma yoluna gidilmediği; ancak, sanık hakkında iftira suçundan beraat kararı verilmesi nedeniyle temyiz incelemesine konu edilen özel hayatın gizliliğini ihlal ve hakaret suçlarının uzlaşmaya tabi hale geldiği anlaşılmakla, sanık ile katılan arasında 6763 sayılı Kanun ile değişik 5271 sayılı CMK’nın 253. ve 254. maddeleri uyarınca uzlaştırma işlemi yapılması için dosyanın uzlaştırma bürosuna gönderilerek, sonucuna göre sanığın hukuki durumunun belirlenmesinde zorunluluk bulunması, bozma nedenidir (Y12CD-K.2022/8225).
Uzlaştırmacı Görevlendirilmesi ve Uzlaştırma Bürosu
Uzlaştırma sürecinde Cumhuriyet Savcısı, dosyayı uzlaştırma bürosuna sevk eder ve burada bir uzlaştırmacı görevlendirilir. Uzlaştırmacı, mağdur ve fail arasında anlaşma sağlamaya çalışır. Uzlaşma sağlanmazsa, dosya yargı sürecine geri döner.
Uzlaştırma Müzakerelerinin Süresi Nedir?
Uzlaştırmacı, dosyayı aldıktan sonra en fazla 30 gün içinde uzlaştırma işlemlerini tamamlamak zorundadır. Bu süre, en fazla 20 gün daha uzatılabilir. Sürecin gizliliği önemlidir ve taraflar arasında yapılan görüşmeler başka bir soruşturmada delil olarak kullanılamaz.
Uzlaşma Anlaşması Gerçekleşirse Ne Olur?
Taraflar arasında uzlaşma sağlanırsa, kamu davası düşer ve fail hakkında herhangi bir cezai işlem uygulanmaz. Ayrıca, uzlaşma sağlanması halinde mağdur, aynı konuda tazminat davası açamaz.
Uzlaşma Anlaşması Gerçekleşmezse Ne Olur?
Eğer taraflar uzlaşamazsa, dosya mahkemeye geri döner ve normal yargı süreci devam eder. Fail hakkında dava açılır ve yargılama sonucuna göre karar verilir.
Uzlaştırma / Uzlaşma Prosedürü Uygulanırken Deliller Toplanır mı?
Uzlaştırma süreci, ceza muhakemesi işlemlerini durdurmaz. Deliller toplanabilir ve soruşturma işlemleri devam eder. Ancak, uzlaşma sağlanırsa tüm işlemler sona erer.
Uzlaştırma / Uzlaşma Yasası Uygulanırken Zamanaşımı İşler mi?
Uzlaştırma süreci devam ederken zamanaşımı durur. Taraflar arasında uzlaşma sağlanana kadar zamanaşımı süresi işlemeyecektir.
Uzlaştırma / Uzlaşma Konuları Nelerdir?
Uzlaşma, genellikle suçtan doğan maddi ve manevi zararların giderilmesine yönelik olarak yapılır. Taraflar, tazminat ödeme, bağış yapma, kamu hizmetinde çalışma gibi konularda anlaşabilirler.
Hükümlüler Hakkında Uzlaştırma/Uzlaşma Yasası Nasıl Uygulanır?
Hükümlü olan kişilere de uzlaşma yasası uygulanabilir. Hükümlü, cezasının infazından önce uzlaşma teklif edebilir ve taraflar arasında anlaşma sağlanırsa ceza infaz edilmeyebilir.
Uzlaştırma Neticesinde Verilen Kararlar Adli Sicil/Sabıka Kaydına İşlenir mi?
Uzlaştırma sonucunda verilen kararlar, adli sicil kaydına işlenmez. Ancak, mahkemelerde tekrar ele alınabilir. Sabıka kaydında gözükmez.
Yargıtay Kararlarına Göre Uzlaşma / Uzlaştırma
Uzlaştırma Teklifi Bizzat Sanığa Yapılmalıdır
5271 sayılı CMK’nin 253/4. maddesine göre, uzlaşma teklifi, suça karışan kişilere bizzat yapılmalıdır. Eğer sanığın avukatına uzlaşma teklifi yapılmışsa, bu teklif geçerli kabul edilmez. Yargıtay 1. Ceza Dairesi’nin 2022 tarihli kararında, sanığın müdafiine yapılan uzlaşma teklifinin geçerli olmadığına hükmedilmiş ve mahkumiyet kararının bozulmasına karar verilmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2022/8122 E., 2022/7020 K.).
Telefonla Uzlaşma Teklifi Yapılamaz
Ceza Muhakemesi Kanunu Uzlaştırma Yönetmeliği’nin 29/7. maddesi gereğince, telefonla yalnızca uzlaşma müzakeresi çağrısı yapılabilir, fakat bu çağrı uzlaşma teklifi anlamına gelmez. Somut bir olayda, sanığa telefonla yapılan uzlaşma teklifi hukuka aykırı bulunmuş ve karar bozulmuştur (Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2018/8458 E., 2021/18378 K.).
Uzlaştırmacının Uzlaşma Teklifinde Bulunurken İzleyeceği Usul
Uzlaştırmacı, öncelikle taraflara çağrı yaparak uzlaşma teklifinde bulunur. Eğer telefon, telgraf gibi yollarla iletişim sağlanamazsa, uzlaşma bürosundan tebligat yapılması istenebilir. Ancak Yargıtay 11. Ceza Dairesi’nin kararına göre, bu usullere uyulmadan yapılan teklifle devam eden yargılamalarda karar verilmesi hukuka aykırıdır (Yargıtay 11. Ceza Dairesi 2021/22738 E., 2022/18712 K.).
Kovuşturma Aşamasında Taraflar Hüküm Verilinceye Kadar Uzlaşabilirler
Uzlaştırma, kovuşturma aşamasında bile yapılabilir. Mahkemeye sunulan uzlaşma belgeleri değerlendirilir ve uygun bulunursa, dava düşürülür. Yargıtay 15. Ceza Dairesi’nin 2018 tarihli bir kararında, uzlaşma belgesi sunulmadığı halde mahkumiyet kararı verilmesi hukuka aykırı bulunmuştur (Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2018/8452 E., 2020/3233 K.).
Zarar Belirlenmeden Düzenlenen Uzlaştırma Raporu Usule Aykırıdır
Uzlaştırma raporlarında zarar miktarı belirlenmeden yapılan uzlaşma hukuka aykırı sayılır. Yargıtay 13. Ceza Dairesi, zarar belirlenmeden yapılan uzlaştırma işlemiyle hüküm verilmesinin doğru olmadığını kararlaştırmıştır (Yargıtay 13. Ceza Dairesi – 2020/10810 K.).
Avukat Desteğinin Önemi
Uzlaştırma süreçlerinde, hukuki bir destek almak, tarafların çıkarlarını korumak açısından büyük önem taşır. Avukat Çağrı Ayboğa, bu süreçte müvekkillerinin haklarını en iyi şekilde savunarak, onların en iyi sonuçları elde etmelerini sağlar. Bu tür hukuki konularda profesyonel destek almak, sürecin daha etkili ve adil bir şekilde yönetilmesine olanak tanır.
Uzlaştırma Teklif Formu Örneği (WORD – PDF İndir)
